1921-1929 Dönemi

1923 Yılı Türk Pulları

1923 – İzmir İktisat Kongresi Hatıra Serisi


İsfila nr.1103-1108 – Pulko nr.931-936 –  Michel nr. 793-798 – Pulhan nr. 913-918
Dantel: 20 para valör için [12 ½]; diğer valörler [11 ½]

İlk “Türk İktisat Kongresi” 17 Şubat-4 Mart 1923 târihlerinde toplanmıştır. Kongre İzmir’de gerçekleştiği için “İzmir İktisat Kongresi” olarak anılmıştır. Kongrede alınan kararlar ülkenin iktisadî gelişimine yön çizecek niteliktedir. Fakat, kongre bununla yetinmeyip yeni kurulacak olan devletin temel biçimini de kesin olarak belirlemiştir. Kurulacak devlette, egemenlik unsurunun kaynağının “beşeri irade” olduğu, insan unsurunun “millet” olduğu, toprak unsurunun uğruna savaş verilen ancak henüz uluslararası bir antlaşma ile sınırları çizilmemiş olan “Anadolu toprakları” olduğu kabul edilmiştir. Bu açıdan değerlendirildiği takdirde, İzmir İktisat Kongresi, Millî devlet, Millî iktisat, Millî toplum ve Millî hukuk düzeninin oluşturulması gerektiğine işaret etmek suretiyle, 29 Ekim 1923 târihinde ilân edilecek olan “Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ nin ve bu cumhuriyetin niteliğini oluşturan devrimlerin temel metnini oluşturmuştur. [1]

Bu kongrenin anlam ve önemine binaen 6 puldan ibaret bir hâtıra serisi çıkartılmıştır. Seri elde bulunan pulların sürşarjlanması suretiyle hazırlanmıştır. Sürşarja ilişkin ayrıntı aşağıdaki resimden incelenebilir. [2]

Sürşarj her ne kadar kongrenin başlangıç günü olan 17 Şubat 1339 (1923) târihine ilişkin olsa da, pulların sürşarjlanıp tedavüle çıkartıldığı târih 15 Şubat 1923’dür ve bu pullar sadece İzmir’de ve kongre süresince kullanılmıştır.

Ayrıca özel mühür (damga) hazırlanmış, antetli zarf ve kâğıtlarda yer alan pulların üzerine ilk gün damgası olarak vurulmuştur. İlk gün damgaları İzmir’deki kongre postanesinde yapılmıştır. Mühürde “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti İzmir İktisat Kongresi, Posta ve Telgraf Şubesi” ibâresi yer almaktadır. [3] Özel ilk gün damgaları dört farklı şekilde hazırlanmıştır: Antetli zarf üzerine, antetli kâğıt üzerine ve kâğıt üzerine (üçü de kırmızı damgadır); dördüncü tipi ise kâğıt üzerine siyah damgalıdır. [4] Posta idaresi Kongre için hazırlamış olduğu bu özel baskılı zarf ve kağıtları 5 kuruş değerle satışa sunmuştur. Bu antetli zarfların önemi, Türk posta târihinin ilk antiye zarfı olma özelliğini göstermesidir. [5]

Yandaki resimde, İzmir İktisat Kongresinin ilk gün özel damgalı antiye zarfı yer almaktadır: Antetli kâğıt üzerine kırmızı damga uygulanmıştır. Siyah damgalısı en nadir olanıdır (yandaki zarf resmi alıntıdır: http://tr.wikipedia.org/wiki/İlk_gün_zarfı bu zarf Sayın Cüneyt Gemicioğlu’nun koleksiyonunda yer almaktadır).

Sürşarjlanmak suretiyle seriyi meydana getiren pullara baktığımızda en küçük valörlü olan 10 para nominal değerli yeşil pul “1917-1918 Viyana Posta Pulları” serisine aittir (Pulko nr.721 / İsfila nr.882). Diğer beş pul ise “1922 – Cenova Posta Pulları” serisine aittir (Pulko nr.908-12 / İsfila nr.1080-84).

“Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi her yıl şenliklerle anılırken, üzerlerine bilimsel toplantılar yapılırken, her nedense eş değerde olan İzmir İktisat Kongresine hakkettiği önem verilmemiş, hatta kongrenin yapıldığı ev yıkılmış ve yerine düşünülmeden otopark yapılmıştır. Bu, İzmir İktisat Kongresine hiç veya yeterince değer verilmediğinin bir kanıtıdır.” [6]

Koleksiyonumuzda yer alan antetli kâğıt üzerine ilk gün damgalı İzmir İktisat Kongresi Pulları aşağıda yer almaktadır.

________________________________

Dipnotlar

[1] Bkz. HAFIZOĞULLARI, Z.; Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Düşünsel Temelleri – “İzmir İktisat Kongresi”, http://www.baskent.edu.tr/~zekih/ogrenci/makale.htm
[2] Kongre sürşarjı Michel kataloğundan (2007, s.1475) alıntıdır.
[3] PULHAN, a.g.e., s.146.
[4] İsfila (2009), Türk Pulları ve Antiyeleri Kataloğu, 1863-2008, Cilt-1, Kaptan Ofset, İstanbul: 2008, s.141.
[5] AKKAYA, Erol, “İktisat Kongresi” Collection Dergisi, sayı:10, s.36.
[6] HAFIZOĞULLARI, a.g.m.,s.1 ve dn3.


Ayyıldız Posta Pulları


1923 – Birinci Ayyıldız


İsfila nr.1109-1128 – Pulko nr.937-958 –  Michel nr. 807-825 – Scott nr.605-624 – Pulhan nr. 919-938
Dantel: [13 ¼]

Cumhuriyetin ilânıyla -hatıra amaçlı olmayıp- sadece postada kullanılmak üzere tabedilen, orta kısmında ve merkezde ayyıldız resmi bulunan pullarımıza Ayyıldız Posta Pulları adı verilmektedir. Cumhuriyet döneminin, tabı Türkiye’de gerçekleştirilen ilk pullarıdır. Pullara ismini veren ayyıldız motifi de Türk ressam Ahmet Nazmi Bey tarafından hazırlanmıştır.
Basımı üç farklı matbaada gerçekleştirildiği için kağıt, zamk, renk ve dantel farklılıkları bulunmaktadır. Bu yüzden Ayyıldız Posta Pulları üç kısma ayrılır ve basitçe
Birinci Ayyıldız,
İkinci Ayyıldız ve
Üçüncü Ayyıldız şeklinde adlandırılır. Aşağıdaki açıklamalarda bu üç farklı seriyi sırasıyla 1*, 2* ve 3* olarak adlandıracağız.

Serilerin birbirinden ayırt edilebilmesi açısından aralarındaki temel farklılıkları şu şekilde belirtebiliriz: [1]

Baskı kâğıdı ve renk farklılıkları

1* – ince kâğıt (kâğıdın inceliği nedeniyle resim, zamklı -arka yüzeye- yansır).
2* – kalın kâğıt, renkler daha canlıdır.
3* – parlak kalın kâğıt (3 pul gri ince kâğıda, diğerleri beyaz kalın kâğıt baskılıdır, ayrıntılar bu bahsin en sonunda yer almaktadır)

Zamk farklılıkları

1* – parlak zamk
2* – parlak zamk
3* – mat zamk (Ayyıldızlar içindeki en kötü zamktır, göz göz pütürlü ve bozuktur).

Dantel farklılıkları

1* – Pulhan ve Pulko [13 ½] ; İsfila ve Michel kataloğu [13 ¼] olarak belirtmiştir
2* – Pulhan, Pulko ve Michel [11] ; İsfila kataloğu [10 ¾] olarak belirtmiştir.
3* – [12]

Pulların dantelleri konusunda Pulhan, İsfila ve Michel’de çeyrek ölçek ebatında küçük farklılıklar bulunmaktadır. Fakat, üç serinin de dantellerinin birer ölçü aralıklı olması, kataloglar farklı ölçüler belirtse de ayırt edilmesinde önemli bir kriter teşkil etmektedir.

Diğer farklılıklar ise;

Basım Yeri ve Yılı

1* – Ahmet Nazmi Matbaası (aynı zamanda pulların tasarımını yapan ressam), 1923/25.
2* – İkdam Matbaası, 1924.
3* – Düyun-u Umumiye Matbaası, 1924/26.

Serileri oluşturduğu kabul edilen pul adetleri

1* – 20 / 22 adet (açıklamalar hemen aşağıda yer almaktadır)
2* – 11 adet
3* – 10 adet

Pulhan kataloğu Birinci Ayyıldız serisini 20 pul olarak tanımlamıştır. Fakat 1 ½ kuruş (nr.922) ve 2 kuruş valörlü (nr.923) pulların aynı valördeki renk farklarını belirlemek ve 922 a ve923 a şeklinde iki ara numara eklemek suretiyle seriyi bir anlamda 20 adet + 2 renk farkı (22 pul) şeklinde tanımlamıştır. [2] Ama neticede seri 20 adet olarak belirlenmiştir. Pulhan 1937 baskısında da aynı durumu görmekteyiz. [3] Fakat, Pul Tüccarları Derneği tarafından çıkartılan “Türk Pulları Kataloğu” [4] ve onun bir devamı niteliğinde olan “Pulko” katalogları, Pulhan’ın renk farklılığı olarak ifâde ettiği bu iki valörü seriye dâhil etmişler ve seriyi oluşturan pul sayısını 22 ye yükseltmişlerdir.

İsfila Kataloğu ise birinci baskısı olan 2005 kataloğu da dâhil olmak üzere, sonraki tüm baskılarında 1 ½ kuruş ve 2 kuruş valörlü pulların renk farklılıkları bulunan tiplerini, -muhtemel ki varyete olarak kabul edip- seriden çıkartmak suretiyle, Birinci Ayyıldız’ı 20 pul olarak tanımlamıştır. Ve sanırım bir karmaşaya da yol açmamak için bu renk farklarına hiç yer vermemiştir.

Michel kataloğunda ise durum daha farklıdır. Michel aynı Pulhan’da olduğu gibi 1 ½ kuruş valörlü pulu 2 tip renk olarak belirlemiş ve bu renk farklılığını 810 a ve b şeklinde numaralandırmıştır. Fakat, 2 kuruş valörlü pulu tek geçmekle beraber, bu sefer de 10 kuruş valörlü pulu 817 a (gri mavi) ve 817 b (mavi) şeklinde ayırmıştır. [5]

Türk kataloglarında farklılığa neden olan pulları ele alacak olursak;
Pulhan kataloğunun sırasıyla (soldan sağa) 922 ve 922a olarak numaralandırdığı; Michel katoloğunun 810 a ve b diye ayırdığı; buna karşın İsfila Kataloğunun seriye dâhil etmediği (sağdaki zümrüd yeşil), Pulko kataloğunda ise (soldan sağa) 940 ve 941 numaraları ile seri içinde gösterdiği pullar sol yanda yer almaktadır.

Sıradaki pullar ise bahsi geçen 2 kuruş valörlü olanlar. İsfila kataloğu tıpkı Michel’de olduğu gibi sağdaki pulu seriden düşürmüştür. Buna karşın Pulhan kataloğunda pullar sırasıyla 923 ve 923a; Pulko’da 942 ve 943 olarak numaralandırılmıştır.
Özetle, Michel kataloğu ile İsfila kataloğunun yukarıdaki çiftlerden sağdakilerini kataloğa dâhil etmedikleri görülmektedir.

Görülen şu ki, Ayyıldız pullarında pek çok renk farklılıkları bulunmaktadır, bu durum baskı sırasında birçok boya kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Fakat diğer küçük valörlü pulların adetleri, renk tipleri veya varyeteleri ne olursa olsun, Ayyıldız serilerinin başı çeken kıymetli valörlerinin kondüsyonları iyi olmak şartıyla varlığı, diğer düşük kıymetli valörlerin ayrıntılarının önemini belli ölçülerde azaltmaktadır.

Ayyıldız pullarının ortak özelliği tüm pulların 100’erlik tabakalar hâlinde basılmış olmasıdır. [6] Kâğıt, renk, dantel, basımevi ve seri gibi farklılıkları bir tarafa bırakacak olursak 10 paradan başlayıp 500 kuruşa yükselen toplam 19 değişik valörü bulunmaktadır. 3 seriyi oluşturan toplam 43 adet pulun bir kaç valör hariç, neredeyse tümünün kısmen veya tamamen dantelsiz olanlarına (tabakalarına) rastlandığı Pulhan’da belirtilmektedir. [7]

Ayyıldız Pullarının bazı rakamlarındaki ebat farklılıkları

Bu özellik Birinci ve İkinci Ayyıldız serilerinde bulunmaktadır. Birinci Ayyıldız pullarında, posta tarifesine uymasından dolayı 5 kuruşluk pula tekrar ihtiyaç duyulmuş bu yüzden ikinci bir kalıp hazırlanıp, bu valör yeniden baskıya girmiştir. Fakat hazırlanan ikinci kalıpta 5 rakamı ilkine oranla daha küçük tutulmuştur. Hâl böyle olunca, Birinci Ayyıldız serisinde, “5 rakamı farklı ebatta” olan iki adet pul yer almıştır.

Yukarıdaki resimde solda ilk baskı: 5 kuruş, sağda ise ikinci baskı (küçük ebat rakamlı) 5 kuruş pul görülmektedir. Bu iki pulun renkeri de farklıdır. Büyük rakam 5 kuruş koyu mor (dark violet), küçük rakam 5 kuruş ise mordur (violet/ viyole).

Benzer bir durum İkinci Ayyıldız serisi için geçerlidir. İlk baskı adedi yeterli gelmeyen yeşil renk 2 kuruşluk puldan ikinci baskıya girildiğinde yine kalıp farklılığından ötürü 2 rakamı ilkine göre küçük olmuştur. Aralarında renk farklılığı bulunmamaktadır.

Söz konusu rakam ebatındaki farklılıklar Pulhan, Pulko ve İsfila kataloglarında dikkate alınıp seri içinde gösterilmekte ve ayrı birer katalog numarası verilmektedir.

Birinci ve İkinci Ayyıldız pullarında karşımıza çıkan bu özelliği Michel kataloğunun da dikkate aldığını görüyoruz. Alman menşeili EuroPhilex kataloğu ise rakam ebatında ortaya çıkan bu farklılığa hiç itibâr etmeyip, Birinci seriyi 19 pul, İkinci seriyi de 10 pul olarak tanımlamıştır. [8]

Üçüncü Ayyıldız Pullarındaki Kâğıt Farklılığı

Üçüncü Seride toplam 7 valör ve 10 pul yer almaktadır. Serideki 2, 5 ve 10 kuruş valörlüler iki farklı kağıt özelliği göstermekte ve bunun tabiî neticesi olarak bu valörlü pullardan ikişer adet bulunmaktadır. Serinin 7 pulu İkinci seride olduğu gibi kalın ve beyaz kağıda basılıdır. Bu 7 pulun ikinci seriden farkı parlak kağıt olmasıdır. Fakat bahsi geçen 2, 5 ve 10 kuruşluk pullar kalın beyaz kağıdın yanısıra bir de ince gri kâğıda baskı yapılmıştır. Bu farklılıktan dolayı 7 pulluk seri 10 pula çıkmıştır. [9]

Üçüncü Ayyıldız Pullarındaki Dantel Farklılıkları

İsfila kataloğunun itibar etmediği Üçüncü Ayyıldız dantel farklılıklarına, Pulhan ve Michel’de rastlıyoruz.

Şöyle ki:

5 kuruş valörlü puldaki dantel çeşitleri: [12], [13 ¼] ve [13 ½]

Pulhan’da ifade edildiği üzere bu dantellerden son ikisine çok nadir rastlanmaktadır. Michel [13 ½] danteli kataloğa almamıştır. [13 ¼] ölçekli dantelin ise bu pulun 1926 baskısına ait olduğunu belirtmektedir.

10 kuruş valörlü puldaki dantel çeşitleri: [12], [13 ½] ve [13 ½ : 12]

Pulhan’a göre nadiren [13 ½] ve [13 ½ : 12] kompoze dantellere rastlanmaktadır.
Michel ise dantelleri [12], [13 ¼] ve [13 ¼ : 12] olarak vermiştir.

Pulların tirajlarına ilişkin en ayrıntılı bilgi İsfila kataloğunda yer almaktadır.

Bu bahsi kapatmadan evvel, şunu da belirtmek isteriz ki, Ayyıldız serileri içinde her ne kadar parasal değeri en düşük olanı İkinci Seri olsa da, kanaatimizce müzayedelerden veya diğer ticarî yollardan temini en zor olan seri yine İkincisidir. Serilerin 2005’den 2009’a ve 2016 yılına gelinceye değin (İsfila kataloğuna göre) fiyat artışları aşağıdaki tabloda yer almaktadır:

________________________________

Dipnotlar

[1] PULHAN (1937), ss.148-49; PULHAN (1973), ss.274-78; Pulko (2007), s.33; İsfila (2009), ss.142-43, 145-46; Michel (2007) ss.1475-76; http://tr.wikipedia.org/wiki/Ayyıldız_posta_pulları; Murat Günsur’dan aktaran: Marda99 http://www.trfila.com/forum/forum_posts.asp?TID=274&PID=6409#6409
[2] PULHAN (1973), s.274.
[3] PULHAN (1937), s.147. bu baskısında pulların numaraları 1154 ve 1155’dir.
[4] Pul Tüccarları Derneği Türk Pulları Kataloğu’82, Hilâl Matbaacılık, İstanbul: 1982, s.11.
[5] Michel, 2007, s.1475.
[6] “Birinci Ayyıldız serisinin 5 kuruş (büyük rakam) ile 7 ½ kuruşluk valörlerinin 90 pulluk tabakaları mevcuttur.” PULHAN, (1973), s.275.
[7] Kısmen veya tamamen dantelsiz olanlar için en ayrıntılı açıklama için bkz PULHAN (1973), ss.275-77.
[8] Europhilex, West-Europa, Briefmarken-Katalog, 3.Auflage, Köln: 1995, s.945; Europhilex kataloğu bu konuda biraz daha ileri gidip, Üçüncü Ayyıldız Serisinde yer alan ve yukarıda bahsi geçen tüm kataloglarda dikkate alınan, 2 kuruş, 5 kuruş ve 10 kuruşluk pullardaki gri kâğıt farklılıklarına dahi itibar etmeyip, bu seriyi de 7 pul olarak kabul etmiştir.
[9] PULHAN 1937 baskısında gri kâğıt olarak belirttiği bu pulları (bkz., s.149), 1973 baskısında samanî olarak dile getirmiştir (bkz., s.277). Pulko, Türk Pulları Kataloğu’82 ve İsfila’da gri olarak adlandırmıştır.


 

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.