1921 Yılı Türk Pulları
1921 – Birinci Adana Serisi
Birinci Adana Serisi, Adana ve çevresinin Fransızlar tarafından tahliyesi üzerine elde bulunan Osmanlı pullarının “Adana 1 Kânunuevvel 1337 ” (1 Aralık 1921) şeklinde sürşarj edilmek suretiyle tedâvüle çıkarılmış hâtıra serisidir. 13 parça puldan meydana gelmektedir.
Sürşarj “bir posta pulunun üzerine ikincil bir baskı işlemi yapılarak pulun üzerinde basılı bulunan değerin değiştirilmesidir. İhtiyaç olan belirli bir değerdeki pulun bulunmasındaki zorluk nedeni ile yapılabileceği gibi stokta kalmış çok sayıdaki pulun kullanıma sokulabilmesi amacı ile de yapılabilir. Genel olarak yüksek değerdeki pulun daha düşük değer ile sürşarjlanması şeklinde kullanılır.” [1] Kısa bir tanımla “yeni fiyatlı posta pulu” ifadesi uygun bir karşılık olabilir.
Bu bakımdan üzerinde değer değişikliği yapılmadan ve sadece hâtıra amaçlı, pulun üzerine basılan ek metinler (1. Adana serisinde olduğu gibi) sürşarj değildir. Ama bir kelimenin kullanımı yanlış dahi olsa, çok ciddi anlam sapmalarına yol açmadığı müddetçe, dilde yer ettiği şekilde kabul etmek gerektiği kanısındayız. Nitekim, Türk filateli literatüründe sürşarj herhangi bir nedenle pul üzerine sonradan yapılan her türlü baskı değişikliği olarak kabul görmektedir. Bu değişiklik pulun değerini değiştirmek olabileceği gibi, târihini veya amacını değiştirmek şeklinde de olabilir. [2] Bu yüzden Birinci Adana serisinin üzerinde yer alan “Adana 1 Kânunuevvel 1337” baskısını sürşarj olarak adlandıracağız. Eğer ingilizcedeki karşılığını veriyor olsaydık surcharge yerine overprint kelimesinin kullanılması gerekecekti.
Birinci Adana serisi elde bulanan çeşitli Osmanlı pullarının sürşarj edilmesi suretiyle hazırlanmıştır. Fakat ilginç olan husus, sürşarj uygulanacak yeterince tabaka hâlinde pul mevcut olmadığı için bulunabilen en büyük parçalar üzerine sürşarj uygulanmasıdır. [3] Daha açık bir ifade ile, seriyi oluşturan pulların seçiminde pulların resmi, biçimi, deseni veya değeri değil; eldeki mevcut uygun tabakalar veya en büyük tabaka parçalı pulların tesbiti belirleyici unsur olmuştur.
1. Pulların Üzerinde Yer Alan Tarih ile Adana’nın Resmi Kurtuluş Tarihi Arasındaki Farklılık
Pullara geçmeden önce bu konuya açıklık getirilmesi düşüncesindeyiz. Anma serisinin üzerindeki sürşarjda 1 Aralık 1921 tarihi yer almaktadır. Hâlbuki Adana’nın düşman işgâlinden kurtuluşu 5 Ocak’ta kutlanmaktadır. Yani, anma serisinin üzerinde yer alan târih ile resmî kutlama târihi birbirinden farklıdır. Bunun sebebini Ara Germiyan şöyle açıklar:
Sakarya Meydan Muharebesinin ardından TBMM ve Fransız Hükümeti arasında 20/10/1921 tarihinde Ankara İtilafnamesi imzalanmış, yeni Türk Devleti Fransa tarafından tanınmış, Güney Cephesindeki savaş resmen sona ermiş ve Türkiye’nin Güney hududu belirlenmiştir. Bu anlaşma gereği Fransızlar Adana ve çevresini tahliye etmeyi taahhüt etmişlerdir. Söz konusu tahliye ilk olarak idarî makamların devir ve teslimi ile gerçekleşmiş, ardından da askerî kuvvetlerin çekilmesi şeklinde sürmüştür. Tahliye işleminin devam ettiği sırada, Anadolu Ajansı 1 Kânunuevvel 1337 (1 Aralık 1921) târihinde, Adana’nın aynı gün öğleden evvel saat 11:25 itibariyle Türk Bayrağı’na kavuştuğunu, bildirerek, Türk halkını ve TBMM Hükümetini kutlamıştır. Anma Pullarının üzerindeki sürşarj bu târihi temsil etmektedir. Yani Anadolu Ajansı’nın haberi yayınladığı ve Türk Bayrağının yeniden Adana simalarında dalgalandığı târih. [4]
Kutlamaların yapıldığı 5 Ocak 1922 tarihi ise Adana ve çevresinin tüm kısımları ile tahliyesinin tamamlandığı, Suriye hududunun belirlendiği târihtir. 5 Kânunusanî 1338 (yani 5 Ocak 1922) günü Türk Birlikleri Mersin’e girmiş ve Adana ili, mülkî idare de dahil olmak üzere tümüyle Türk Devletine intikâl etmiştir. Dönemin Vakit gazetesi de bu olayı yine aynı târihli nüshasında haber olarak Türk halkına duyurmuştur. Bu bakımdan İkinci Adana Serisindeki “Adana 5 Kânunusanî 1338” sürşarjı aslında daha doğru ve anlamlı bir tarihtir. [5]
2. Birinci Adana Serisinde Kullanılan Sürşarj Tipleri
Birinci Adana Serisinde iki tip sürşarj kullanılmıştır. Daha açık bir ifade ile 13 adet pulun 6 tanesinde (I). Tip sürşarj, 7 tanesinde ise (II). Tip sürşarj uygulanmıştır. Bu sürşarj tipleri aşağıda Resim-1 ve Resim-2’den izlenebilir. [6] Kullanılan mürekkep koyu siyahtır. Her iki sürşarjın da okunuşu aynı olmakla birlikte ilkinde “1337” yılı “Kânunuevvel” ayının hemen devamında yer almaktadır. İkinci tip sürşarjda ise “1337” yılı “Kânunuevvel” ayının altında yer almaktadır.
(I). Tip Sürşarj iki satır olarak hazırlanmıştır, şöyle ki:
Adana
1 Kânunuevvel 1337
Buna karşın (II). Tip Sürşarj üç satır olarak hazırlanmıştır:
Adana
1 Kânunuevvel
1337
3. Tabakalardaki Sürşarj Farklılıkları
Ara Garmiryan’ın belirttiği üzere [7], baskı öncesinde seriyi oluşturan tüm pullar için (I). Tip sürşarj düşünülmüştür. Seride yer alan mavi ve viyole renkli 6 adet pul için renk denemeleri yapılmış ve bu denemelerde kullanılan altın yaldız, kiremidî ve karmen mürekkepler başarılı olmamıştır (35 kuruşluk koyu mavi pulun 3 renkte de eseleri bulunmaktadır). Bunun üzerine tüm pullar için siyah renk mürekkepte karar kılınmıştır. Sürşarjın daha okunaklı olması için (II). Tip sürşarj hazırlanmıştır. Her iki sürşarjda da Adana yazısı aynı ebattadır. Ancak tarih satırında yer alan 1 Kanunuevvel ibaresi (I). Tipte 11 mm iken (II). Tipte 15 mm’dir. Bu sebeble 1337 tarihi alt satıra indirilmiş ve (II). Tip sürşarj üç satır şeklinde hazırlanmıştır. Pulların sürşarjlanması ve serinin hazırlanması zor koşullar altında bir gecede gerçekleştirilmiş ve ertesi sabah tedavüle çıkartılmıştır. Başlangıçta 12 pul olarak düşünülen Birinci Adana Serisi, sonradan Posta Şubelerinden gelen pullar arasında azımsanmayacak yeni bir stok çıkınca 13 pul şeklinde tedavüle çıkmıştır. Sonradan eklenen bu pul Yeni Postahane Serisine ait kırmızı altı yıldız sürşarjlı 5 para valörlü puldur (Pulko nr.287/ İsfila nr.435). Bu durum, pulun (I). Tip sürşarja uygun olduğu hâlde neden (II). Tip sürşarj uygulandığının da açıklamasıdır.
3.1. (I). Tip (İki Satır) Sürşarj
Hurufat yetersizliği sebebiyle baskı kalıpları 25’lik bir tabakayı sürşarjlayacak şekilde hazırlanmıştır. Bu bakımdan 100’lük tabakalar 4’e katlanmak ve 4 seferde sürşarjlanmak suretiyle baskı tamamlanabilmiştir. Yapılan 25’lik tabaka baskılarında sürşarjlar birbirlerinin tıpatıp aynısı değildir pek çok farklılıklar bulunmaktadır. Sol yanda yer alan tablo ve aşağıda yer alan resimli açıklamalarda her klişe ayrıntılı bir şekilde incelenmektedir, bu suretle hangi sıradaki pulda hangi tip erör ve varyetelerin olduğu görülebilecektir. Yandaki tabloda 25’lik tabakada yer alan pulların her birine sıra numarası verilmiştir, üzerinde harf olan sıralarda yer alan pullara uygulanan sürşarjlarda erör ve planş varyeteleri bulunmaktadır. Üzerinde harf olmayan pozisyonlarda yer alan pullar ise standart yazı karakterindeki sürşarja sahiptir. Bu açıklamalar sayesinde koleksiyonda bulunan pulun tabakanın hangi sırasına ait olduğu da anlaşılabilecektir.
Bu kısımda yer alan görseller Max Mayo’nun Anatolia adlı eserinden alıntıdır. Tüm açıklamalar için Garmiryan ve Mayo’dan istifade edilmiştir.
(1) A/B – 25 kuruşluk pulun (Pulko #894 / İsfila #1062) tüm tabakalarında 1. sıradaki pul A tipindedir. 20 para pulun (Pulko #889 / İsfila #1056) tabakalarının yaklaşık yarısında 1. sıradaki pul A tipindedir. Kalan diğer yarısında ise 1. sıradaki pul B tipindedir. 10 para pulun (Pulko #888 / İsfila #1054) tabakalarında 1. sırada yer alan pulların hepsi B tipindedir. (I). Tip sürşarja sahip 5 Para pullar ile yine (I). Tip sürşarja sahip diğer pullarda 1. sırada yer alan pullar normal tipografide basılmıştır.
(2) C.D – 25 kuruşluk pulun (Pulko #894 / İsfila #1062) tüm tabakalarında 6. sıradaki pul C tipindedir. 20 para pulun (Pulko #889 / İsfila #1056) tabakalarının yaklaşık yarısında 6. sıradaki pul C tipindedir. Kalan diğer yarısında ise 6. sıradaki pul D tipindedir. Geri kalan valörlerin 6. sırasında yer alan pullar yine D tipindedir.
(3) E.F.G – 25 kuruşluk pulun (Pulko #894 / İsfila #1062) tabakalarının yaklaşık yarısında 23. sıradaki pul E tipindedir. Kalan diğer yarısında ise 23. sıradaki pul F tipindedir. 20 para pulun (Pulko #889 / İsfila #1056) tabakalarının yaklaşık yarısında 23. sıradaki pul F tipindedir. Kalan diğer yarısında ise 23. sıradaki pul G tipindedir. 10 para pulun (Pulko #888 / İsfila #1054) çok ender görülen bir kısmında 23. sıradaki pul F tipindedir. (I). Tip sürşarja sahip diğer pullarda 23. sırada yer alan pullar G tipindedir.
(4) H – 25 kuruş (Pulko #894 / İsfila #1062), 20 para (Pulko #889 / İsfila #1056) ve 10 para pulların (Pulko #888 / İsfila #1054) tüm tabakalarında ve nadir sayıda 5 para pulda (Pulko #886 / İsfila #1052) 20. sıradaki pul H tipindedir. Bazen 20 para pulda (Pulko #889 / İsfila #1056) H tipi, 5. sırada da rastlanmaktadır. Bu durum baskıda yaşanan bir aksaklıktan kaynaklanmıştır. Diğer tüm valörlerin tabakanın 20. ve 5. sıralarında yer alan pulları normal tipografide basılmıştır.
(5) I.J – 25 kuruşluk pulun (Pulko #894 / İsfila #1062) tüm tabakalarında 4. sırada yer alan pul I tipindedir. (I). Tip sürşarja sahip diğer tüm valörlerin 4. sıradaki pulları J tipindedir.
3.2. (I). Tip (İki Satır) Sürşarjda Sahte Uygulamalar
Birinci Adana Hatıra Serisi, TBMM Hükûmetince tedavüle çıkartılan posta ve hatıra pulları içerisinde sahte sürşarj uygulamasının en yaygın olduğu serilerden biridir. Sahte sürşarjı anlamada kullanılan en meşhur ve en yanlış yöntem lastik silgi testidir. Yaygın inanışa göre gerçek baskılar bir silgi yardımıyla silinebilmekte böylece o pulun üzerindeki sürşarjın sahte olup olmadığı anlaşılabilmektedir. Hâlbuki, bazı sahte sürşarj baskıların da silgi yardımıyla silinebildiği bilinmektedir. Kaldı ki bu yöntem pulu bozmaktadır. Bu bakımdan silgi testi adı verilebilecek bu yöntemin pullar üzerinde kullanılmaması gerekmektedir. Koleksiyoncunun da pul üzerinde sürşarjın silik olduğu bölgeleri bir pertavsız yardımıyla incelemesi ve silme izinin olup olmadığını araştırması önerilmektedir. [8]
Ancak şunu da belirtmek gerekir ki Birinci Adana Emisyonunda, pulda albino adı verilen duruma rastlanmaktadır. Sürşarjlı pulda “albino”, baskı plakasının pula sürşarj baskısı yaparken bazı kısımlara mürekkep basmamış olması yani baskının renksiz olması durumudur. [9] Max Mayo’ya göre Birinci Adana hatıra serisinde kabartmalı bir albino baskı (embossed albino impression) pulun üzerindeki sürşarjın gerçekliğini destekleyen müsbet bir işarettir.
Koleksiyoncunun elinde aynı puldan per, dörtlü blok veya olağanüstü bir şekilde daha fazla sayıda puldan meydana gelen bir tabaka varsa, pullar üzerindeki sürşarjların yazı tiplerinin birbirinin tıpatıp aynı olmaması gerektiğini bilmesi gerekir. Çünkü Ara Garmiryan’ın da belirttiği üzere Adana’da baskı için bulunabilen basımevindeki harfler ancak 25’lik bir kalıbı karşılayacak kadar olduğundan, 100’lük tabakalar dahi zor koşullarda dörde katlanarak 4 defada sürşarjlanmış ve zaman darlığı, hurufatın yetersizliği ve diğer imkânsızlıklar nedeniyle bir çok dizgi ve baskı hataları ile pek çok planş varyeteleri ortaya çıkmıştır. [10] Bu varyetelerden ötürü, aynı puldan per, dörtlü blok veya daha büyük bir tabaka olması hâlinde, pullar üzerindeki sürşarjların birbirinin tıpatıp aynı olmaması gerekmektedir (yukarıda 3.1.’de bu durum incelenmiştir). Eğer söz konusu sürşarjlar birbirinin tıpatıp aynısı ise, bu sürşarjın sahte olduğu düşünülmelidir.
(I). Tip Sürşarjda rastlanan sahteler, gerçek olanla karşılaştırılmak suretiyle aşağıda incelenmektedir. Bu kısmın yazılmasında ve kullanılan görsellerde Max Mayo’dan [11] yararlanılmıştır. Gerçek olan şürşarjlar (g), sahte olanlar ise (s) harfi ile gösterilmiştir.
(I). Tipte Adana Satırında Rastlanan Sahte Sürşarjlar
Bu başlık altında ilk olarak Adana satırındaki sahte sürşajlar incelenecektir.
Adana satırında nun (n) harfi üstündeki nokta, daima tı ve he harfleri arasındaki hat üzerinde teğet pozisyonda yer alır (Resim 4). Bu bakımdan soldaki gerçek; noktanın düşük seviyede kaldığı sağdaki örnekte ise sürşarj sahtedir. Bunun tek bir istisnası, I. Tip (iki satır) sürşarjın 25’lik tabakasının 2’nci sırasındaki puldur. Bu puldaki nokta, hattın (yani çekilen çizginin) altında yer alır. Burada hata yapma olasılığı yoktur, çünkü 2. sıradaki bu pulun tabakanın diğer pullarından ayırt edici bir özelliği daha vardır, o da sürşarjın ikinci satırında yer alan 1337 tarihi bu pulda 1237 olarak basılmıştır. Özetle sadece 1237 baskılı pulda nokta aşağıdadır (Tip K), tabakanın diğer 24 pulunda ise nokta işareti hat üzerindedir.
Adana satırının sağ ucundaki oldukça sert ve dikey çekilmiş olan elif harfi, onun solundaki tı (ط)harfinden her zaman daha kısadır (Resim 5). Eğer elif, tı harfinden daha uzun ya da aynı boyda ise bu sahte bir sürşarjdır.
Elif harfinin üzerinde hiç bir zaman için üstün işareti [12] yer almamaktadır. Zaten Kur’an hariç, Arapça ve Osmanlıca’da harekeler yoktur. Ayrıca elif ve tı harflerinin üst kısmında yer alan herhangi bir nokta işareti de yoktur. Bu tip sürşarjların tamamı sahtedir.
(I). Tipte Tarih Satırında Rastlanan Sahte Sürşarjlar
1 Kanûnî Evvel 1337 yazılı ikinci satırda dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibidir.
Soldaki tarih satırı gerçek olan sürşarjdır (Resim 6). Harfler zariftir ve batı dillerinde olduğu gibi düz bir hat üzerinde yer almaz. Ayrıca harfler eşit aralıklarla dizilmez. Yani harfler arasındaki aralık eşit olmamalıdır. Eldeki örnek, Arapça/ Osmanlıca yazı formundan tamamen farklı olarak geometrik bir düzende ise, sürşarjın daha dikkatli incelenmesi gerekir.
İkinci satırdaki 1337 tarihinden önceki son lam (l) harfi bu satırın en uzun harfi olmalıdır (Resim 7). Solda yer alan sahte örnekte lam harfi kısadır (kesiktir) ve noktasız bir nun (n) harfi gibi yazılmıştır.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da rakamların boyutudur (Resim 7). 1337 tarihini oluşturan rakamlar tam olarak eşit yükseklikte olmamakla birlikte sağdaki sahte örnekte olduğu gibi 1 (١) rakamının, hemen yanındaki 3 (٣) ve sondaki 7 (٧) rakamından daha yüksekte olmaması gerekir.
Gerçek olan sürşarjda tarih satırında yer alan 7 (٧) rakamı, diğer rakamların büyüklüğüne ve zarafetine uygundur. Yukarıda solda yer alan sahte örnekte olduğu gibi kalın değildir (Resim 8). Ayrıca 7 rakamı, Mayo’nun ifadesi ile uçan bir kuş görünümü verecek şekilde dışa doğru bükülmüş bir yapı arz etmez.
3.3. (II). Tip (Üç Satır) Sürşarj
Daha evvel açıklandığı üzere baskı öncesinde seriyi oluşturan tüm pullar için (I). Tip sürşarj düşünülmüştür. Seride yer alan mavi ve viyole renkli 6 adet pul için renk denemeleri yapılmış ve bu denemelerde kullanılan altın yaldız, kiremidî ve karmen mürekkepler başarılı olmamıştır. Lakin vakit ilerlemektedir, baskının sabaha yetişmesi için bir karar verilmesi gerekmektedir. Başka seçenek yoktur, tüm pullar için siyah renk mürekkep kullanılacaktır. Ancak bu pulların rengi daha koyu olduğu için okunabilirliği açısından üzerlerine uygulanacak sürşarjın daha belirgin olması gerekmektedir. Bu bakımdan üç satırdan müteşekkil (II). Tip sürşarj hazırlanmıştır. (II). Tip sürşarjın tarih satırını meydana getiren harf ve rakamlar (I). Tipte hazırlanan sürşarja göre daha büyük karakterlidir. Adana kelimesi ise her iki sürşarjda aynı ebattadır.
(I). Tip sürşarj tamamlandığı için ilk baskı kalıbındaki 25 Adana klişesi sökülmüş ve 3 satırlı (II). Tip sürşarja ilişkin baskı kalıbında kullanılmıştır. Kullanılan Adana klişeleri aynı olduğu için her iki tip sürşarjda Adana yazıları aynı ebattadır.
Ancak Yeni Postahane Serisine ait kırmızı altı yıldız sürşarjlı 5 para valörlü pulun (I). Tip sürşarja uygun olduğu hâlde bu pula niçin (II). tip sürşarj uygulandığı bir soru işareti olarak kalmıştır. Önceki bahiste de belirtildiği üzere, bu pulun tabakaları (I). Tip sürşarj tamamlandıktan ve kalıbı söküldükten sonra matbaaya gelmiştir. Bu yüzden (II). Tip sürşaj uygulanmak zorunda kalınmıştır. Böylece 12 pul olarak tedavüle çıkması plânlanan seri 13 puldan teşekkül etmiştir.
(II). Tip sürşarjdaki erör ve planş varyeteleri, (I). Tip sürşarja kıyasla çok daha azdır. Max Mayo bu durumu tarih satırındaki yazı karakterinin daha büyük olması sebebiyle hataların azalması ihtimaline bağlamaktadır.
Resim 9’da (II).Tip sürşarj pullarda görülen erörlerin tabakadaki yerleri belirtilmektedir. T ve X erörlerdir, diğer planş varyeteleri Ara Garmiryan’da ayrıntılı bir şekilde incelenmektedir (Garmiryan, 1979:16-18). Tabakanın 5. sırasında yer alan ve K harfi ile gösterilen erör aslında Adana serisine ilişkin bir sürşarj erörü değildir. “K” sadece 35 kuruşluk deniz mavisi pulda rastlanan bir erördür. 1918 Cülus Hatıra Serisine ait bu pulda askerin elindeki tüfeğin hemen solundaki 35 (٣٥) kuruş, tabakanın bu sırasındaki pulda 3 (٣) rakamı kırık olduğu için 1 (١) şeklinde görünmekte ve 35 (٣٥) kuruş 15 (١٥) şekline bürünmektedir. Sağ yandaki pulda kırmızı daire içindeki rakam olması gerektiği gibi yani 35 (٣٥) şeklindedir.
3.4. (II). Tip (Üç Satır) Sürşarjda Sahte Uygulamalar
Açıklama girecek
Açıklama girecek
Açıklama girecek
Açıklama girecek
4. Sürşarj Tiplerine Göre Birinci Adana Serisi (ilaveten renk ve katalog numaraları)
Aşağıdaki Tablo-1’de Birinci Adana Serisinde yer alan 13 pulun sıra numaraları, valörleri (pulun üzerinde yazılı/ nominal değerleri), renkleri ve katalog numaraları yer almaktadır. Pulların numaraları kataloglarda 2 farklı şekilde sıralanmıştır. Aslında sistematik olarak bakılırsa valörleri küçükten büyüğe doğru gelecek şekilde sıralamak gerekir. Nitekim İsfila Kataloğu bu yöntemi tercih etmektedir. Buna karşın Pulko kataloğu, Pulhan kataloğunun sırasını benimsemiştir. Alman Michel ve Fransız Yvert Katalogları da Pulhan ile aynı sırayı kullanmışlardır. Pul renklerine gelince, her ne kadar kataloglar farklı renk ifadeleri kullanmış olsa da Pulhan’ı referans almayı tercih ediyoruz.
Tabloda parantez içinde verilen numaralar, sürşarj edilen pulun, sürşarj edilmemiş orijinal katalog numarasını ifade etmektedir.
Pul sıra numarası kırmızı olanlar ise Birinci Adana Serisinin nadir parçalarını göstermektedir. Bu durum fiyatlarına da yansımaktadır. Nadir olan parçalar tablonun hemen altında liste sırasına göre yer almaktadır.
Birinci Adana Serisinin yukarıda yer alan 5 parçası en nadir olanlarıdır. Baskı adedi kataloglarda 1700’er adet olarak belirtilmiştir. Serinin parça parça temin edilmesi çok güç olacağı için takım olarak alınması ya da en azından bu 5 pulun bir arada alınması daha doğru olacaktır. Nadir olmasından dolayı yukarıda örnekleri verildiği üzere kalp (sahte) sürşarjlıları mevcuttur.
Pulları Tek Tek Ele Alacak Olursak; (resimler pulların gerçek rengini ve ebatını yansıtmayabilir)
Pulko nr.886 / İsfila nr.1052
Tiraj: 1700; Sürşarj tipi: (I); Dantel: [12]
Renk: Turunçsarı (Pulhan); kahvemsi sarı/brownish yellow (İsfila); ockergelb (Michel); bistre (Yvert); bistre (Scott)
Pulun Orijini
Serinin birinci pulu 1909 (Aralık) tarihli Reşat Serisine aittir (Pulko nr.231/ İsfila nr.276) ve pulun orijinalinde kırmızı ayyıldız sürşarj ile ayın hemen altındaki mavi sürşarj hâliyle bulunmamaktadır.
Bu 5 para valörlü Reşat pulu Birinci Adana Serisi içindeki yerini üç farklı tarihte, toplam üç sürşarj uygulanmak suretiyle almıştır.
İlk Sürşarj (Aralık 1909)
1909 Aralık ayında, üzerine mavi sürşarj vurulan 5 para nominal değerli Reşat pulu, “Reşat Matbua Serisi” ismiyle ve serinin 6 pulundan en küçük valörlüsü olarak tedavüle çıkar (Pulko nr.242/ İsfila nr.286).
İkinci Sürşarj (Eylül 1915)
17 Eylül 1915 (1331) tarihinde mavi sürşarjın üzerine bu sefer ayyıldız sürşarjı vurularak yeniden tedavüle çıkartılır. Reşat pulu böylece, 69 puldan meydana gelen “1331 [Ay ve] Altı Köşeli Yıldız Sürşarjlı Posta Serisi” içindeki yerini alır (Pulko nr.401/ İsfila nr.546).
Üçüncü Sürşarj (Aralık 1921)
Ve nihayet, bu iki sürşarjın üzerine vurulan “Adana 1 Kânunuevvel 1337” sürşarjı ile Birinci Adana Serisinin içindeki yerini almıştır (Pulko nr.886/ İsfila nr.1052).
Pulko nr.887 / İsfila nr.1053
Tiraj: 1700; Sürşarj tipi: (II); Dantel: [12]
Renk: Turunçsarı (Pulhan); kahvemsi sarı/brownish yellow (İsfila); braungelb (Michel); bistre (Yvert); bistre (Scott)
Pulun Orijini
Serinin ikinci pulu 14 Mart 1913 târihli “Yeni Postahâne Serisi”ne aittir (Pulko nr.287/ İsfila nr.435).
5 para valörlü ikinci pul Birinci Adana Serisi içindeki yerini almadan önce birinci pula benzer bir süreç geçirmiştir. İlk olarak 1915’de ayyıldız ile sürşarjlanmış, ikinci ve son olarak Adana sürşarjı görmüştür.
İlk Sürşarj (Eylül 1915)
Birinci puldan hatırlanacağı üzere, 17 Eylül 1915 (1331) tarihinde 69 parçalık “1331 [Ay ve] Altı Köşeli Yıldız Sürşarjlı Posta Serisi” tedavüle çıkarılmıştır. Bu seri 1892-1913 yılları arasında tedavüle çıkan ve postada kullanılmayıp elde kalan pullara ayyıldız sürşarjı uygulanmak suretiyle oluşturulmuştur. Bu pullar arasında “1913 Posta Pulları”nın 8 tanesi de yer almaktadır. Bu sekiz puldan bir tanesi de yukarıda resmi verilen 5 para valörlü olanıdır. Böylece pulumuz ilk sürşarjını almıştır. (Pulko nr.406/ İsfila nr.554).
İkinci Sürşarj (Aralık 1921)
Pulumuza uygulanan ikinci ve son sürşarj ise onu Birinci Adana Serisi’nin parçası hâline getirmiştir (Pulko nr.887/ İsfila nr.1053).
Pulko nr.888 / İsfila nr.1054
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (I); Dantel: [12 ½]
Renk: Yeşil (Pulhan); yeşil/ green (İsfila); grün (Michel); vert (Yvert); green (Scott)
Pulun Orijini
Serinin üçüncü pulu 1917-1918 târihli “Viyana Baskısı Posta Serisi”ne aittir. 8 adet puldan meydana gelen seri Viyana’da basıldığı için bu ismi almıştır. Tipo baskı tekniği [13] kullanılmıştır . Pulumuz bu serinin 10 para nominal değerli üçüncü puludur (Pulko nr.721/ İsfila nr.882) ve 1921’de “Adana 1 Kanunuevvel 1337” sürşarjı ile Adana serisindeki yerini almıştır.
Pulko nr.889 / İsfila nr.1056
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (I); Dantel: [12 ½]
Renk: Kırmızı (Pulhan); karmen/ carmine (İsfila); karmin (Michel); rouge (Yvert); red (Scott)
Pulun Orijini
Serinin dördüncü pulu da bir önceki gibi 1917-1918 târihli “Viyana Baskısı Posta Serisi”ne ait pullardan biridir (Pulko nr.722/ İsfila nr.883). 20 para nominal değerli olan pul 1921’de “Adana 1 Kanunuevvel 1337” sürşarjı ile Adana serisindeki yerini almıştır.
Pulko nr.890 / İsfila nr.1058
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (II); Dantel: [12]
Renk: Mavi (Pulhan); deniz mavisi/ ultramarine (İsfila); dunkelblau (Michel); bleu (Yvert); blue (Scott)
Pulun Orijini
Serinin beşinci pulu 25 Mart 1920 târihli “II. Londra Baskısı Posta Pulları Serisi”ne aittir (Pulko nr.778/ İsfila nr.937). Bu pul ve ait olduğu seri Londra’da Bradbury, Wilkinson matbaasında basılmıştır. Taş baskı tekniği [14] kullanılmıştır. 3 Kuruş nominal değerli olan pul 1921’de “Adana 1 Kanunuevvel 1337” sürşarjı ile Adana serisindeki yerini almıştır.
Pulko nr.891 / İsfila nr.1059
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (II); Dantel: [12 ½]
Renk: Yeşilmavi (Pulhan); yeşilimsi mavi/ greenish blue (İsfila); grünblau (Michel); vert-bleu (Yvert); prussianblue (Scott)
Pulun Orijini
İsfila kataloğunun “1917 – Viyana Baskısı Nonemi Pullar” olarak adlandırdığı üç parçalık serinin en küçük valörlüsüdür. Tipo tekniği ile Viyana’da K.K. Staatsdruckerei matbaasında basılmıştır.
2 Para nominal değerli bu pul ve ait olduğu seri sürşarjsız olarak tedavüle çıkartılmamıştır (pulun sürşarjsız hâli tedavüle çıkmadığı için Pulko ve Pulhan kataloglarında yer almamaktadır./ İsfila nr. 866).
2 Para değeri posta tarifesine uygun düşmediği ve 5 kuruşluk pula ihtiyaç duyulması sebebiyle sol ve sağ alttaki 2 para ibaresinin üzerine ve üst köşelerine arap harfleri ile 5 kuruş değeri sürşarj edilmiştir (Pulko nr.727/ İsfila nr.870). Fakat baskı sırasında bir iki tabaka yanlışlıkla sürşarjdan kaçmıştır.
Pulun 10 Eylül 1917 itibariyle gerçekleştirilen
5 kuruş değerli ilk sürşarjı yandaki gibidir.
Ve nihayet 1921 yılında 2 para nominal ve 5 kuruş sürşarjlı Osmanlı pulumuz, pulun tam ortasındaki boşluğa vurulan “Adana 1 Kanunuevvel 1337” sürşarjı ile Birinci Adana Serisine dâhil olmuştur.
Pulko nr.892 / İsfila nr.1060
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (II); Dantel: [12 ½]
Renk: Yeşilmavi (Pulhan); yeşilimsi mavi/ greenish blue (İsfila); grünblau (Michel); vert-bleu (Yvert); prussianblue (Scott)
Birinci Adana Serisinin 7’nci pulunun, orijin olarak 6’ncı pulundan tek farkı üzerinde çift lisanlı sürşarjın bulunuyor olmasıdır. Az önce bahsi geçen İsfila 866 numaralı pul, Arap harfleri ile 5 kuruş sürşarjını gördükten sonra, elde kalan stok bu sefer yanda da görülebileceği üzere sol tarafta latin harfleri, sağ tarafta ise arap harfleri ile bir kez daha sürşarj edilmiştir (Pulko nr.729/ İsfila nr.888). Ancak bu ilk sürşarj bir önceki puldan farklı olarak 27 Haziran 1918 târihinde gerçekleştirilmiştir. Bu pulumuz da 1921 yılında vurulan ikinci sürşarj ile Adana serisine dâhil olmuştur.
Pulko nr.893 / İsfila nr.1061
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (II); Dantel: [12]
Renk: Viyole (Pulhan); kirli mor/ dull violet (İsfila); dunkellila (Michel); violet (Yvert); violet (Scott)
Pulun Orijini
Birinci Adana Serisinin 5 numaralı puluyla aynı seriye yani 25 Mart 1920 târihli “II. Londra Baskısı Posta Pulları Serisi”ne aittir (Pulko nr.780/ İsfila nr.939). Taş baskı tekniği ile Londra – Bradbury, Wilkinson matbaasına bastırılmıştır. Pulun ilk baskı adedi 2.200.000’dir. Kullanılmayan ve elde kalan miktarı da 1921 yılında “Adana 1 Kanunuevvel 1337” sürşarjı ile Adana serisine iştirak etmiştir.
Pulko nr.894 / İsfila nr.1062
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (I); Dantel: [12 ½]
Renk: Kırmızı (Pulhan); karmen, sarımsı kağıt üzerine/ carmine (İsfila); karmin auf gelblich (Michel); rouge (Yvert); red (Scott)
Pulun Orijini
Birinci Adana Serisinin 9’uncu pulunun emisyonu 5 Mart 1917 târihine uzanır. Pulhan ve Pulko katalogları bu pulu 15 Kasım 1916 tarihli “Dolmabahçe Serisi” içinde değerlendirmiştir (Pulko nr.567). Buna karşın İsfila kataloğu emisyon târihindeki farklılığı göz önünde bulundurarak pulu bu seriden aymış, ayrı bir katalog numarası vermiştir; diğer bir deyişle 25 kuruşluk bu Osmanlı pulunu, tek puldan ibaret bağımsız bir seri olarak belirtmiştir (İsfila nr. 719).
Pulun Viyana Devlet Matbaasında (K.K. Staatsdruckerei) “Bakır klişe baskı” (copper-plate printing) yöntemi ile basıldığını ve fazlaca sarfedilmediği için önemli bir miktarının stok olarak kaldığını belirtelim. Şu kadar ki, pulun stokta kalan kısmı Birinci Adana serisi için şürşarj edilmesine rağmen eritilememiş ve 1937 Pulhan’ın ifade ettiği üzere kalan pullar “8 sene evvel Tayyare Cemiyeti tarafından satılmıştır”.
Pulko nr.895 / İsfila nr.1063
Tiraj: Belirtilmemiş; Sürşarj Tipi: (II); Dantel: [12 ½]
Renk: Mavi (Pulhan); deniz mavisi/ ultramarine (İsfila); blau (Michel); bleu (Yvert); blue (Scott)
Pulun Orijini
Resimde yer alan 10’uncu pul tipo tekniği ile Viyana’da K.K. Staatsdruckerei matbaasında bastırılmış olan “1917 Nonemi Tur-u Sina Posta Pulları” serisine aittir. 6 Puldan ibaret bu seri nonemi ifadesinden de anlaşılacağı üzere tedavüle çıkmamıştır.
Tedavüle çıkmadığı için Pulhan ve Pulko kataloglarında yer almamaktadır, İsfila kataloğunda ise 876 numaralı puldur. Nominal değeri 1 kuruştur.
Birinci Adana Serisinde yer alıncaya değin pulumuza (Birinci Adana dâhil) iki adet sürşarj uygulanmıştır.
İlk Sürşarj 3 Temmuz 1919’da gerçekleşmiş ve bu sürşarj ile “Sultan Vahideddin Cülûsu Hatıra Pulları” serisine dâhil olmuştur. Pulun değeri 1 kuruştan 35 kuruşa yükseltilmiştir. (Pulko nr.760/ İsfila nr.923)
Sonradan bu sürşarj üzerine ikinci bir sürşarj daha uygulanmış ve söz konusu pul Birinci Adana Serisine bu şekilde dâhil olmuştur.
Pulko nr.896 / İsfila nr.1051
Tiraj: 1.700; Sürşarj Tipi: (II); Dantel: [12]
Renk: Leylâkî (Pulhan); kirli şarabî/ dull claret (İsfila); purpurlila (Michel); lilas (Yvert); lilae (Scott)
Pulun Orijini
Serinin (yukarıda yer alan) 11’inci pulu ile (aşağıdaki resimlerde yer alan) 12 ve 13’üncü pulları 1 Şubat 1914 tarihli “I. Londra Takse Pulları” serisine aittir (Pulko nr.335, 336, 337 / İsfila nr.483, 484, 485). Bu seriye ait 4 puldan 3 tanesi sürşarjlanarak Birinci Adana Serisine dâhil edilmiştir. Pullar Londra – Bradbury, Wilkinson matbaasına bastırılmıştır.
Pulko nr.897 / İsfila nr.1055
Tiraj: 1.700; Sürşarj Tipi: (I); Dantel: [12]
Renk: Kırmızı (Pulhan); karmen/ carmine (İsfila); rot (Michel); rouge (Yvert); red (Scott)
Pulko nr.898 / İsfila nr.1057
Tiraj: 1.700; Sürşarj Tipi: (II); Dantel: [12]
Renk: Mavi (Pulhan); koyu mavi/ deep blue (İsfila); dunkelblau (Michel); bleu (Yvert); dark blue (Scott)
Albümde Birinci Adana Serisi [*]
________________________________
Dipnotlar
[1] http://tr.wikipedia.org/wiki/Sürşarj
[2] Bu tarz bir tanım için bkz. Yeni Koleksiyon Filateli-Nümismatik Dergisi, Sayı:31, 1983, s.50.
[3] Erol Akkaya, “I. Adana Serisi”, Collection Dergisi, Sayı:9, s.42.
[4] Hilmi Bayındır’dan aktaran Ara N. Garmiryan, Birinci Adana Serisi, İstanbul Grafik Sanatlar Matbaası, İstanbul: 1979, s.5, dn., Ankara anlaşması ile ilgili olarak bkz: http://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_Antlaşması_(1921)
[5] Garmiryan, a.g.e., s.5, dn.
[6] Sürşarj tiplerine ilişkin resimler Ali Nusret Pulhan, 1937-1938 Türk Pulları Kataloğu II, Ekspres Basımevi, İstanbul: 1937, s.138’den taranmıştır.
[7] Garmiryan, a.g.e., s.7-9.
[8] Garmiryan, a.g.e., s.18 ve Menachim Max Mayo, Anatolia, Ivy, Virginia: 1990, s.260.
[9] http://www.stanleygibbons.com/blog/beginners-guide-to-philatelic-terms/ (Erişim tarihi: 19.10.2017); ayrıca bkz: https://en.mimi.hu/philately/albino.html (Erişim tarihi: 19.10.2017)
[10] Garmiryan, a.g.e., s.7.
[11] Mayo, a.g.e., s.260-261, 271-272.
[12]
[13] “Tipo baskı metal harflerle yapılan yüksek baskıya denir. Uzun ve zahmetli bir baskı hazırlık süreci gerektirir. Metal harflerin tek tek sayfa oluşturacak bir biçimde düzenlenmesi yöntemi kullanılır. Baskı hazırlık işlemi her ne kadar gelişim göstermiş olsa da günümüz masaüstü yayıncılık sisteminin sağladığı imkânlardan çok uzaktır. Tipo baskıda iki silindir bulunur. Bunlardan biri kalıp silindiri, diğeri baskı silindiridir. Direkt baskı sistemidir yani kalıp üzerindeki görüntü direkt baskı materyaline aktarılır. Kalıp üzerindeki yüksek kısımlar mürekkebi alırken, alçakta kalan kısımlar mürekkebi almaz. Yüksekte kalan kısımlar baskıyı gerçekleştirir. (Patates baskısına benzer) Kalıp üzerindeki görüntü terstir.Günümüzde kullanımı önemli oranda bırakılmıştır. Ender olarak, kartvizit, fatura ve özel koleksiyon yayınların basımında kullanılır. Tipo baskı makinaları daha çok matbaacılığa; kesim, gofre, numaratör baskı, piliyaj-perforaj başka alanlarda hizmet eder.” Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Tipo_baskı dan naklen.
[14] “Taş baskı ya da litografi/litografya, kireç taşı üzerine yağlı mürekkeple çizilmiş şekil ve yazıların basım sanatı. Taşbaskıya el litografyası da denir. Taşbaskı, modern ofset litografyanın başlangıcıdır. Taşbaskı tekniğinin esası, yağın suyu itmesi özelliğine dayanır. Kireçtaşı, kalsiyum karbonat olup gözeneklidir. Baskı kalıbı olarak kullanılacak kireç taşı 6-8 cm kalınlığında levha şeklinde hazırlanır. Yüzeyi pürüzsüz hale gelinceye kadar tesviye edilir. Bu düzgün yüzeye yazı veya resim özel bir mürekkeple nakşedilir. Mürekkebin özelliği yağlı olmasıdır. Yağlı mürekkep, arapsakızı eriyiğinin bir iki damla nitrik asitle karışımından yapılır. Baskı kalıbı, yazı işleri tamamlandıktan sonra yazıların ve resmin net bir görünüm alması için terebentinle silinir. Baskı kalıbı daha sonra su içine sokulup çıkarılır. Kireçtaşı gözenekli olduğu için yazılar ve resim çizgileri haricindeki sathın tamamındaki gözenekler suyla dolar. Baskı taşına bu durumda baskı mürekkebi sürülür. Mürekkep yazıların bulunduğu susuz yüzeylerden gözeneklere emilirken boş kısımlardaki sulu yüzeylerden itilir. Baskı kalıbı bir kağıda bastırılmak suretiyle istenilen baskı elde edilir. Gözeneklere emilen mürekkep bitinceye kadar baskı yapılabilir.” Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Taş_baskı dan naklen.
________________________________
KAYNAKLAR
AKKAYA, Erol, “I. Adana Serisi”, Collection Dergisi, Sayı:9, s.42.
GARMİRYAN, Ara N., Birinci Adana Serisi, İstanbul Grafik Sanatlar Matbaası, İstanbul: 1979.
MAYO, Menachim Max, Anatolia, Ivy, Virginia: 1990.
PASSER, Adolf, The Stamps Of Turkey, The Royal hilatelic Society, London: 1938.
PULHAN, Ali Nusret, 1937-1938 Türk Pulları Kataloğu II, Ekspres Basımevi, İstanbul: 1937.
Kataloglar ve Diğer Kaynaklar
İsfila (2009), Türk Pulları ve Antiyeleri Kataloğu, 1863-2008, Cilt-1, Kaptan Ofset, İstanbul: 2008.
Michel (2007), Europa Katalog, Südosturopa 2006/2007, Band.4, München: 2006.
Pulko (2007), Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Posta Pulları Kataloğu, Kansu, İstanbul: 2007.
http://www.stanleygibbons.com/blog/beginners-guide-to-philatelic-terms/ (Erişim tarihi: 19.10.2017)
https://en.mimi.hu/philately/albino.html (Erişim tarihi: 19.10.2017)
https://www.mumsema.org/cocuklara-dini-bilgiler/35695-harekeler-ustun-esre-otre.html (Erişim tarihi: 20.10.2017)
[*] pul resimleri koleksiyonumuzdan alıntıdır.