Türkiye Uçak Postası

Uçak Postası 1926

27 Mart 1926

Postes Aeriennes

İstanbul – Paris Uçuşu

CIDNA (Compagnie Internationale de Navigation Aérienne)

Zarf İstanbul’dan Paris’e uçak postası ile taahhütlü olarak gönderilmiştir. Önceki yazımızda belirtildiği üzere dünyanın ilk ticarî hava yolu şirketi olan CFRNA [1] 1925 yılında isim değişikliğine gitmiş ve CIDNA ismi ile hava yolu taşımacılığına devam etmiştir. Bu zarf CIDNA (CFRNA) tarafından taşınmıştır.

Zarfın üzerinde kullanılan pullar toplam 71¼ kuruş 30 para yani 72 kuruş değerindedir:

İsfila #1156

1924 3.Ayyıldız 10 krş.

İsfila #911

1919 Sultan Vahidettin Cülusu Hatıra Pulları 20 para.

İsfila #688

1916 Harp Emisyonu Pulları (Edirne Hatıra Posta Pulları Üzerine Sürşarj) 10 para.

İsfila #941

1920 Londra Baskısı Posta Pulları 50 krş.

İsfila #1121

1923 1.Ayyıldız 11¼ krş.

Taahhütlü olarak gönderilen zarfın ön ve arka yüzündeki çıkış damgaları yakın plân çekim aşağıdadır

İncelenen kaynaklarda CIDNA’nın bu yıllarda Blériot-SPAD S serisi [2] ve Aero A serisi [3] uçakları kullandığı anlaşılmaktadır. Yukarıdaki zarfın bu uçaklardan biriyle taşınmış olabileceğini düşünmekteyiz.

9 Ağustos 1926

Posta Aerea Brindisi 

Brindisi – İstanbul, Savoia Marchetti S-55 C

AEI (Anonima Aero Espresso Italiana di Roma)

Yukarıdaki 07.08.1926 tarihli Milan’dan gönderilen hava postası, 09.08.1926 Brindisi çıkışlı ve aynı tarihte İstanbul varışlıdır. İstanbul varış damgası 12.08.1926 tarihinde uygulanmıştır. Bu zarf AEI’nin bilinen ilk İstanbul varışlı uçuş zarflarından biridir. Her ne kadar Brindisi-Atina-İstanbul hattındaki ilk uçuş 01.08.1926’da gerçekleşmiş olsa da, bu uçuşta İstanbul’a gelen zarf olup olmadığı; varsa bile, sayısı bilinmemektedir. Prange’e göre “Türkiye’ye ulaşmış ilk mektuplar 9 Ağustos 1926 tarihli Brindisi çıkışlıdır ve yaklaşık 50 kadar mektubun İstanbul’a ulaştığı tahmin edilmektedir”. [4] [*] Zarf 20.03.1926 tarihinde üretilen [5] Savoia Marchetti S-55 C Model, I-AGRO marka tescilli uçakla taşınmıştır. Uçağın pilotu Ing. Perucato’dur. [6] Zarfın ön ve arka yüzünde yer alan çıkış ve varış damgalarının yakın plân çekimi aşağıda yer almaktadır.

Zarfı taşıyan Savoia Marchetti S-55C, S-55 serisinin 2’nci modelidir. 1925 ve 1926 yılları arasında toplam 8 adet üretilmiştir. Bu uçakların 7’sini AEI satın almıştır. Aslında savaş uçağı olarak üretilen S-55’ler AEI’nin siparişi üzerine sivil uçak tipinde üretilmiştir. Uçak 16,50 m. uzunluğa, 24 m. kanat açıklığına sahiptir. Boş ağırlığı 5.000 kg olan uçağın, azamî kalkış ağırlığı 10.000 kg’dır, Lorraine-Dietrich” LD12Eb 400 hp tipi motorun kullanıldığı S-55C’nin seyir hızı saatte 180 km, azamî hızı 225 km’dir. Uçağın azamî uçuş mesafesi ise 3.500 km’dir. S-55C’nin savaş uçağı tipinde 4 adet 7,77 mm makinalı tüfek ile bir torpido veya 2000 kg.’a kadar bomba donatılabilmekteydi. [7] AEI’nin 1926 yılında ilk resmî seferlerini gerçekleştiren S-55C (I-AGRO) Ağustos 1934’te imha edilmiştir. [5]

Savoia Marchetti S-55 C Model, I-AGRO marka tescilli deniz uçağı [8]

İtalyan hava yolu şirketi Aero Espresso Italiana (AEI) 12 Aralık 1923’de kurulmuş ve 1 Ağustos 1926 yılından itibaren hava taşımacılığı hizmetine başlamıştır. Türk hükûmeti ve AEI arasında 1924 yılında yapılan anlaşma ile İtalyan hava yolu şirketine yolcu ve hava postası taşımak üzere 11 yıllık imtiyaz hakkı tanınmıştır.  İtalya, Yunanistan ve Türkiye arasında yapılan ticarî anlaşma sonucu Brindisi-Atina-İstanbul arasında oluşturulan uçuş hattına 1927 yılında Rodos da eklenmiştir. Doğu Avrupa’ya seferler düzenleyen AEI’nin ticarî faaliyeti 31 Ağustos 1935 yılına kadar devam etmiştir. [9] İtalyan millî hava yolu şirketi Ala Littoria‘nın kurulmasıyla, AEI ve diğer 3 İtalyan hava yolu şirketi SAM, SANA ve SISA faaliyetlerine son verip millî hava yolu şirketine dâhil oldular. [10] Bu zorunlu birleşme, dönemin Mussolini rejimine dayanmaktadır.

Brindisi ve Otranto Boğazı

AEI’nin filosunda yer alan uçaklar Savoia 55, Macchi 24bis ve Dornier Wal’dur. [11] İtalya’nın ilk uluslar arası hava yolu şirketi olan AEI, ilerleyen dönemlerde uçuşlarını ağırlıklı olarak Alman Dornier Wal uçakları ile gerçekleştirmiştir. Uçuşlar deniz üzerinden yapıldığı için deniz uçakları kullanılmıştır. Uçuş güzergâhı, Otranto Boğazı üzerinden İyonya Denizi, Korint Körfezi, Ege Denizi ve Marmara Denizi üzerinden vardığı 1.437 km’lik uçuş mesafesiyle İstanbul’dur. [12] Merkezi Roma’da bulunan AEI’nin uçuşları her Salı Brindisi’den başlayıp, Perşembe günü tekrar Brindisi’de son bulmaktaydı. [13]

Hava güzergahı BRINDISI-ATİNA-İSTANBUL Haritası [14]

AEI’nin 1 Ağustos 1926 tarihli ilk İstanbul/ Türkiye uçuşunun (aynı zamanda ilk resmî ticarî uçuşudur) pilotu Birinci Dünya Savaşı pilotlarından yarbay Umberto Maddalena‘dır. 1 Ağustos günü saat 09:00’da Türk yetkililerinin de bulunduğu açılışta, Savoia Marchetti S-55 C tipi uçak Brindisi limanından havalanmış ve ilk Brindisi-Atina-İstanbul uçuşu böylece başlamıştır. [15] Takip eden yıllarda Türk pilotları da bu seferlerde görev almışlardır. Pilotlarımızdan Mehmet Ali Bey 46.888, Hasan Fehmi Bey 36.665, Türk makinistlerinden Asaf Hamit Bey 26.667, Osman Tayyar Bey 5.748 km. katetmişlerdir. [**]

Savoia Marchetti S-55 C’nin Brindisi Limanından kalkışı (da La Gazzetta del Luned Arşivinden, 2 Ağustos 1926)
AEI Turist Broşürü, Etikette görülen uçak Dornier Wal’dır.

Ancak 29 Aralık 1926 tarihinde Yunanistan’da meydana gelen rejim değişikliğinin ardından Yunan hükûmeti, AEI ile yapılan anlaşmayı askıya almış ve uzunca bir süre sadece deneysel uçuşlar yapılmıştır. Bu süreçte, İstanbul varışlı 17, İstanbul çıkışlı 14 uçuş gerçekleştirilmiştir. 4 Mayıs 1927 tarihinde hava ulaşımı Atina-Brindisi arasında tekrar açılmıştır. [16] AEI’nin 1927 yılı Mayıs-Aralık döneminde, Brindisi-İstanbul hattında gerçekleştirdiği toplam uçuş mesafesi 193.170 km olup, bu dönem aralığında 470 yolcu, 1.213 kg uçak postası ve 22.695 kg navlun taşımıştır. [12] 1928 yılında ise 210 uçuş gerçekleştirilmiş ve 295.648 km. yol katedip, 1.111 yolcu taşındığı gazete haberlerinde yer almaktadır.

Avrupa’da sivil havacılık hizmetlerine en son iştirak eden ülkelerden biri olan İtalya’nın AEI şirketi, kısa ömrüne rağmen sivil havacılıkta önemli bir yere sahip olmuştur. Güçlüklerle kurulan AEI, SAM, SANA, SISA ve ALI 1930’lu yıllara gelindiğinde yılda 10.000 yolcu taşıma kapasitesiyle, sivil havacılıkta Almanya ve Fransa’nın ardından İtalya’yı üçüncü ülke konumuna taşımışlardır. [17]

AEI’nin sembolü olan “kanatlı Merkür”

İstanbul-Atina-Brindisi ve İstanbul-Atina-Rodos Rotasını izleyen uçakların kalkış ve inişleri deniz üzerinden gerçekleşmiştir. AEI uçaklarının kalkış yaptığı Brindisi limanı aslında, Birinci Dünya Savaşında kullanılmış olan askerî deniz uçağı üssüdür [18]; İstanbul’da iniş yaptığı liman ise 1920 ve 30’lu yıllarda Türkiye’nin dışa açılan en önemli kapılarından biri olan Sarıyer Büyükdere’deki havalimanı tesisleriydi.

Kıyıda bekleyen Büyükdere ahalisi, Brindisi’den kalkan deniz uçağını bekliyor. (National Geographic arşivinden)

Uçaklar Büyükdere tesisine indikten sonra yolcular ve taşınan postalar iskeleden karaya çıkar sonra otobüslerle şehir merkezine taşınırlardı. [19]

Brindisi’den sabah 07:00’da hareket eden deniz uçağı, Atina’da mola verdikten sonra saat 16:45’de İstanbul’a varıyor. Yolcular rampa üzerinden geçerek, ahşaptan yapılma basamaklardan Büyükdere İskelesine iniyorlar (1928) (National Geographic Arşivinden). Resimdeki uçak Dornier Wal’dır.

AEI ile yapılan ve 1935 yılında son bulan imtiyaz sözleşmesinin ardından Büyükdere’de bulunan ve AEI’ya ait uçak hangarı ve bakım tesisleri Türk hükûmeti tarafından satın alınmış ve 1941’de İzmir’den İstanbul’a kaydırılan 5’inci Müstakil Tayyare Taburu’nun ana üssü olmuştur. [19] [20]

Büyükdere’deki AEI hava üssü ve uçak hangarları

15 Ağustos 1926

Postes Aériennes

İstanbul – Brindisi İlk Uçuşu

CIDNA (Compagnie Internationale de Navigation Aérienne)

Zarf hava yoluyla, İstanbul’dan Brindisi aktarmalı, Birmingham üzerinden Sutton Coldfield’a ulaşmıştır. Pul kataloglarında 15 Ağustos 1926 tarihli Birindisi zarflarının AEI ile taşındığı belirtilmişse de [21] bu zarflar gerçekte CIDNA aracılığıyla taşınmıştır. [22] Taahhütlü olarak gönderilen zarf üzerine 90 kuruş değerinde pul yapıştırılmıştır. Zarfın ön yüzünde R taahhüt etiketi ile Postes Aériennes etiketi; pullar üzerine ve açığa uygulanmış İstanbul çıkış damgaları yer almaktadır. Zarfın arka yüzünde 15.08.1926 “İstanbul 2” kontrol damgası ile 23.08.1926 Birmingham varış damgaları yer almaktadır.

________________________________

Dipnotlar (Kaynaklar)

[1] http://www.tarom.ro/en/about-us/news-and-media/news/archive/tarom-celebrates-its-56th-anniversary-during-the-air-show-in-satu-mare-on-september-18-2010.html (erişim tarihi: 18.04.2017).

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Bl%C3%A9riot-SPAD_S.33 (erişim tarihi: 18.04.2017).

[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Aero_A.38 (erişim tarihi: 18.04.2017).

[4] Prange’dan (1998: p.51) aktaran: AKAN, Mehmet, “Aero Espresso Italiana S.A.”, Türk Pulculuğu, sayı: 33, Eylül, 2008, s.10.

[*] 01.08.1926 ve 04.08.1926 tarihli Brindisi çıkışlı ve İstanbul varışlı zarf örnekleri için bkz: https://aeroturk.blogspot.com.tr/2017/04/1924-ylnda-kurulan-aero-espresso.html

[5] http://www.airhistory.org.uk/gy/reg_I-3.html ve http://www.aerobernie.bplaced.net/AEI.html (erişim tarihi: 20.04.2017).

[6] Sandro PROIETTI’nin “Primi voli da e per l’Italia 1917-1940” koleksiyonu. Bu koleksiyon 2015 yılında Firenze’de düzenlenen FSFI Millî Filateli Sergisinde yer almıştır: http://expo.fsfi.it/firenze2015/partecipazioni.php (erişim tarihi: 21.04.2017).

[7] http://www.airwar.ru/enc/other1/s55.html (erişim tarihi: 21.04.2017).

[8] Resim için kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=jMugoL64lpE&feature=youtu.be (erişim tarihi: 25.04.2017).

[9] https://it.wikipedia.org/wiki/Aero_Espresso_Italiana (erişim tarihi: 20.04.2017).

[10] http://www.brindisiweb.it/storia/inaugurazione_volo_brindisi-atene-istanbul.asp (erişim tarihi: 20.04.2017).

[11] https://en.wikipedia.org/wiki/Aero_Espresso_Italiana (erişim tarihi: 20.04.2017).

[12] LAMARCHE, Paul E., “Mussolini Pilots Italy”, Popular Aviation and Aeronautics, Vol.4, No.5, May, 1929, p.15.

[13] https://www.flightglobal.com/FlightPDFArchive/1933/1933%20-%200592.PDF (erişim tarihi: 20.04.2017).

[14] Resim için kaynak: http://www.hayalleme.com/tarihe-karisan-uluslararasi-deniz-ucagi-seferleri/ (erişim tarihi: 21.04.2017).

[15] http://www.brindisiweb.it/storia/inaugurazione_volo_brindisi-atene-istanbul.asp (erişim tarihi: 21.04.2017).

[16] AKAN, a.g.m., s.12.

[17] http://www.century-of-flight.net/new%20site/commercial/Italian%20civil%20aviation.htm (erişim tarihi: 20.04.2017).

[18] Tarihçesi için bkz. http://www.brindisiweb.it/storia/idroscalo.asp (erişim tarihi: 21.04.2017).

[19] CEBECİ, Uğur, “Büyükdere’de Bir Havalimanı vardıHürriyet 6 Ocak 2008 (erişim tarihi: 20.04.2017).

[20] http://www.istanbullite.com/istanbulkiyik%C3%B6350e/buyukderedenbrindisiye.html (erişim tarihi: 21.04.2017).

[21] Bkz. ROCCHI, Giorgio, “1926: Decollano le prime Linee Aeree Italiane” (erişim tarihi: 21.04.2017)

[22] Prange’dan (1998: p.52) aktaran: AKAN, a.g.m, s.12.

[**] İstanbul-Atina-Brindisi uçuşlarında görev alan pilotlarımız. Sırasıyla Mehmet Ali Bey ve Hasan Fehmi Bey. http://www.turkeyswar.com/aviation/pilots.html (erişim tarihi: 21.04.2017). Pilot Mehmet Ali Bey için ayrıca bkz. http://bgc.org.tr/ansiklopedi/tayyareci-mehmet-ali-bey.html

Büyükdere Limanı resimleri: Görmediğimiz Türkiye, 123 Yıllık National Geographic Tarihinden 100 Fotoğraf, Doğuş Yayınları, İstanbul: 2011.

Savoia-Marchetti S.55 ekran görüntüleri sayfanın sonundaki youtube videosundan alımıştır. Ekran görüntülerini dakikaları resimlerin açıklama kısmına eklenmiştir.

One thought on “Uçak Postası 1926

  1. Çok güzel bir çalışma olmuş geçmişi geleceğe aktarmak adına teşekkürler İstanbul’u Türkiye, Yunanistan, İtalya zamanlar ötesine taşınmış emeğinize sağlık

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.