Türk Pullarında Cumhuriyet Döneminin Başlangıcı
Cumhuriyet dönemi pullarının başlangıç târihi, üzerinde tam olarak uzlaşılamayan ve birbirinden farklı bir çok görüşün ortaya konduğu bir yapı arz etmektedir. Üzerinde fikir birliği sağlanamayan bu tartışmada 6 farklı görüş karşımıza çıkmaktadır. Bu farklı görüşler Cumhuriyet dönemi Türk pullarının başlangıcını 1920, 1921, 1922, 1923 ve 1924 yılları olarak kabul etmektedirler. Tartışmanın ekseninde aslında kataloglar yer almaktadır.
Türk pullarına ilişkin en eski ve en temel kaynak olan Pulhan kataloğu emisyon tarihi 23.01.1922 olan “Cenova Baskısı Posta Pulları Serisini” başlangıç olarak kabul etmektedir. Hâlihazırda en güncel kataloğumuz olan İsfila kataloğu ise emisyon tarihi 01.01.1924 olan “Lozan Sulh Antlaşması Hatıra Serisini” başlangıç olarak almaktadır. 2007 yılına değin yayın hayatını sürdüren Pulko kataloğu 01.12.1921 tarihli “Birinci Adana Anma Serisini” Cumhuriyet Dönemi Türk pullarının başlangıcı olarak kabul etmektedir. Anatolia adlı eserinde Menachim Max Mayo, Pulhan’da olduğu gibi 1922 tarihli Cenova serisini başlangıç olarak almıştır.[1] Alman Michel kataloğu ise daha da eskiye gidip Ankara’da teşekkül eden Türkiye Büyük Millet Meclisi (Ankara) Hükûmeti Posta İdaresinin “Ankara 3 Guruş” şeklinde sürşarjlayarak kullandığı Osmanlı posta pulunu Cumhuriyet Döneminin ilk pulu olarak değerlendirmektedir. EuroPhilex kataloğu da Michel kataloğu gibi “Türkische Republik” başlığını Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmetinin sürşarjladığı ilk Osmanlı posta pullarının hemen üzerine atmıştır.
Fransız Yvert et tellier kataloğu 1922 yılında tedavüle çıktığını bildiğimiz TBMM (Meclis) serisini 1923 olarak tesbit etmiş ve Cumhuriyet dönemini Meclis serisi ile başlatmıştır. Amerikan Scott kataloğu ise 1923 tarihli Ayyıldız serisini başlangıç olarak almıştır. PTT’nin şu anda aktif olmayan eski web sayfalarında ise “1921 yılında tedavüle çıkarılan Adana’nın Kurtuluşu konulu, 13 puldan oluşan sürşarjlı posta pulları serisi başlangıç olarak kabul edilmektedir”[2] denmektedir.
Spesiyalize Türk Pulları Kataloğu çok daha uzlaşmacı bir yaklaşımla konuyu şu şekilde değerlendirmiştir:[3] “1976 yılında Türkiye Filateli Dernekleri Federasyonunun organı ‘Türk Pulculuğu’ dergisinin Ocak sayısında bu kargaşalığa temas eden Ara Garmiryan imzasını taşıyan bir yazıda, konunun T.F.D.F. tarafından ele alınması gereği vurgulanmıştır. Bu problem hâlen mevcuttur, ve biz Federasyonun kararına intizaren herhangi bir polemiğe girmeden, son senelerin tek Türkçe kataloğuna [dönem itibariyle bahsedilen Pulko kataloğudur] alışmış olan filatelistleri tedirgin etmemek için Pulko gibi Cumhuriyet dönemi pullarını 1. Adana serisi ile başlatacak ve serilerin tedavül tarih ve sırasını da değiştirmeyecek veya itiraz etmeyeceğiz.” denilmekte ve hemen akabinde Federasyonca bu hususta fikirleri sorulursa, görüşlerinin, yukarıda bahsi geçen Federasyon Dergisi’ndeki makale yazarının görüşü yönünde olacağı belirtilmiştir.
Özetleyecek olursak:
- Pulhan kataloğu emisyon tarihi 23.01.1922 olan “Cenova Baskısı Posta Pulları Serisini”,
- İsfila kataloğu emisyon tarihi 01.01.1924 olan “Lozan Sulh Antlaşması Hatıra Serisini”,
- Pulko kataloğu 01.12.1921 tarihli “Birinci Adana Anma Serisini”,
- Spesiyalize Türk Pulları Kataloğu 01.12.1921 tarihli “Birinci Adana Anma Serisini”,
- Michel kataloğu Ankara Hükûmeti Posta İdaresinin 30.11.1920 tarihli “Ankara 3 Guruş” şeklinde sürşarjlayarak kullandığı Osmanlı posta pulunu,
- EuroPhilex kataloğu 30.11.1920 tarihli “Ankara 3 Guruş” sürşarjlı pulu,
- Scott kataloğu 1923 tarihli Ayyıldız serisini,
- Yvert et tellier kataloğu 1922 tarihli Meclis serisini,
- Ara Garmiryan 01.12.1921 tarihli “Birinci Adana Anma Serisini”,
- Menachim Max Mayo, Anatolia adlı eserinde 23.01.1922 tarihli “Cenova Baskısı Posta Pulları Serisini”,
- Çeşitli makalelerde Kâmuran Günseli, Erol Akkaya ve PTT Genel Müdürlüğü “Birinci Adana Anma Serisini” Cumhuriyet dönemi Türk pullarının başlangıcı olarak kabul etmektedir.
Şu durumda Cumhuriyet dönemi pullarının başlangıcına ilişkin 6 farklı görüş ortaya çıkmış olmaktadır:
1- 30.11.1920 “Ankara 3 Guruş”
2- 01.12.1921 “Birinci Adana Anma Serisi”
3- 23.01.1922 “Cenova Baskısı Posta Pulları Serisi”
4- Ocak 1922 “Türkiye Büyük Millet Meclisi Serisi”
5- 1923 “Birinci Ayyıldız Serisi”
6- 01.01.1924 “Lozan Sûlh Antlaşması Hatıra Serisi”
23 Ocak 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti posta idaresi tarafından tedavüle çıkartılan “Cenova Baskısı Posta Pulları Serisini” başlangıç alan görüşe göre, bu pullar, Ankara Hükümeti dönemi Anadolu pulları ile Türkiye Cumhuriyeti dönemi pulları arasında geçiş dönemini oluşturmaktadır.[4] Ankara Hükûmeti tarafından bastırılan ve tedavüle çıkan ilk pullar olması, Cumhuriyetin ilk yıllarında posta işlemlerinde kullanılması ve 1924 yılı sonuna değin tedavülde kalması sebebiyle Cenova serisi Türkiye Cumhuriyeti Pullarının başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Nitekim serinin bütün pullarında ilk meclis binasının resmi bulunmaktadır.
İsfila kataloğu Cumhuriyet dönemini emisyon tarihi 01.01.1924 olan “Lozan Sulh Antlaşması Hatıra Serisini”ile başlatmaktadır. Bu da haklı bir gerekçe olarak Cumhuriyetin ilân tarihi dikkate alınarak yapılmış bir tesbittir.
Ara Garmiryan’a göre[5], Cumhuriyet 29 Ekim 1923 tarihinde ilân edilmiş olduğu hâlde Osmanlı İmparatorluğu devrinin kapanışı ve yeni bir Türk Devletinin doğuşunun filatelik belgesi “Adana” sürşarjlı pullarla belirlenir. Bu bakımdan Cumhuriyet pullarının dönemsel olarak başlangıcı, Adana ve havalisinin Fransız işgâlinden kurtulması anısına Adana’daki basımevinde bulunabilen hurafat ile elde bulunan Osmanlı pullarının sürşajlanarak bir gecede basılan ve 13 puldan meydana gelen Birinci Adana Hatıra Serisidir.
Sakarya Savaşı lehimize sonuçlanınca Fransa, Türkiye Büyük Millet Meclisi (Ankara) Hükûmetiyle vakit geçirmeden 20 Ekim 1921 târihinde Ankara antlaşmasını imzalamıştır. Bu anlaşma TBMM’ne meşruiyet kazandırmış ve Güneydoğu Anadolu’daki işgâller sona ermiştir.[6] Netice itibariyle, Birinci Adana serisinin, Adana ve civarının işgâlden kurtuluşu sebebiyle TBMM Hükûmeti’nin sürşarjlayıp tedavüle çıkardığı “ilk hatıra serisi” olması ve Hükûmetin çıkarılan anma serisine konu olan zaferi ile uluslararası siyasette meşruiyetini kazanması, Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinin ilk adımları olarak düşünülmekte ve Cumhuriyet dönemi pullarının Birinci Adana Serisi ile başladığı kabul edilmektedir.
Cumhuriyet dönemi pullarının 1921 Anayasası (20 Ocak) dikkate alınarak değerlendirilmesi gerektiği görüşü de Birinci Adana Serisinin Cumhuriyet Döneminin başlangıcı olarak kabul edilmesinin bir diğer gerekçesi olarak ileri sürülmektedir.[7] Bu çok haklı bir gerekçedir; zira, Türkiye Devleti 1920’de Büyük Millet Meclisinin açılmasıyla kurulmuştur. 1923 de Sadece mevcut Anayasanın 1’inci maddesine “Türkiye Devletinin yönetim şekli Cumhuriyettir” ibaresi eklenmiştir. ilk Anayasamız olan 1921 Tarihli Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun 1’inci maddesinde “Hakimiyet bilâ kaydü şart milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir” denmektedir. 1923’de yapılan değişiklik ile 1’inci madde şu şekle bürünmüştür: “Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir. İdare usulü, halkın mukadderattını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına dayanır. Türkiye devletinin hükûmet şekli cumhuriyettir.”
1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esasiye Kanunu) Türkiye Cumhuriyet’inin ilk Anayasası olarak kabul edildiğine göre, 1921 tarihli Birinci Adana serisinin de Cumhuriyet dönemi Türk pullarının başlangıcı olarak kabul edilmesi gerektiği kanaatindeyiz. Bu bakımdan Cumhuriyet dönemi Türk pullarını 1921 tarihinden itibaren başlatmayı uygun görüyoruz.
________________________________
Dipnotlar
[1] Menachim Max Mayo, Anatolia, Publisher: Menachim Max Mayo, Virginia: 1990, s.296.
[2] http://web.archive.org/web/20061021231931/http://www.ptt.gov.tr/tr/yayinlar/dergi/6.html
[3] Spesiyalize Türk Pulları Kataloğu, Burak Pul Evi yayıları No:3, İstanbul: 1991, s.156.
[4] https://tr.wikipedia.org/wiki/Cenova_bask%C4%B1s%C4%B1_pullar
[5] Bkz. Ara N. Garmiryan, Birinci Adana Serisi, İstanbul Grafik Sanatlar Matbaası, İstanbul: 1979.; “Cumhuriyet pullarının başını [Birinci Adana Serisi] çeker” bkz: Erol Akkaya, “I. Adana Serisi” Collection Sayı:9, s.42.
[6] http://www.savaslartarihi.com/ankara-antlasmasi/
[7] Bu konuda ayrıntılı bir açıklama için bkz. Kâmuran Günseli; “Türk Pulculuğunda Osmanlı ve Cumhuriyet Devri Ayrımı” (Mart 1976), Param Yoksa Pulum Var, Reyo Basımevi, İstanbul: 1979, ss.34-36 içinde.