Koleksiyon Odası

Hemen her yerde rastlayacağımız geleneksel tanıma göre ilk gün zarfı “üzerlerine bir anma veya sürekli pul serisi yapıştırılıp konuya ait ilk gün damgası ile damgalanmış, yazı ve motifler taşıyan özel zarftır”.[1] Bir başka tanıma göre posta veya anma pulunun satışa sunulduğu gün zarfa yapıştırılmak ve damgalanmak suretiyle hazırlanan zarftır. Daha ayrıntılı bir tanım vermek gerekirse; üzerinde o gün tedavüle çıkan pulun yapıştırıldığı zarfa (posta kartına veya mektuba), pulun ait olduğu ülke veya bölgedeki yetkili makam tarafından, pulun tedavüle çıkarıldığı ilk günün tarihini taşıyan damga uygulanmasına ilk gün damgası, bu özelliği taşıyan zarf mektup veya posta kartına da ilk gün zarfı (first day cover-FDC) adı verilir.

Şu durumda bir zarfın ilk gün zarfı olarak tanımlanabilmesi için:

• Pulun tedavüle çıktığı gün yetkili makam (örn. Posta idaresi) tarafından damgalanması,
• Damganın posta damgası özelliği taşıyan normal damga veya o pul için hazırlanmış özel damga olması,
• Bu tatbikin, zarf, posta kartı veya mektup üzerinde uygulanması gerekir.

Bu son özelliği gereği ilk gün damgası vurulan ve düz kâğıt üzerine yapıştırılan pulların, ilk gün zarfı olarak tanımlanması doğru olmayacaktır. Kamer Arıkan’ın deyişiyle “Posta örf ve teamülüne göre mektup daima zarf içinde gönderilen bir maddedir. Zarf ise postada üzerine taahhütlü ve uçak etiketleri yapıştırılan, nihayet pul yapıştırılan ve damgalanan bir nesnedir. Bu muameleler, açık bir mektup kâğıdı üzerinde yapılmaz.”[2] Bu bakımdan, Arıkan’a göre İlk gün damgası ile damgalanmış ve kâğıt üzerine yapıştırılmış pullar, ilk gün zarflarına nazaran yüzde 30 daha düşük değerlidir hatta sadece damgalı pul değerindedir.

İlk Gün Zarfı Nasıl Hazırlanır?

Pulun tedavüle çıktığı gün, üzerinde pulun konusuna ilişkin yazı, resim ve sembollerin bulunduğu özel olarak tasarlanmış zarflar hazırlanır, pullar zarflara yapıştırılır ve ilk gün damgası pulların üzerine uygulanır. Günümüzde ilk gün zarfları posta idareleri tarafından hazırlanmaktadır. İlk gün damgaları ise normal posta damgasından farklı olarak üzerinde tarihin yanı sıra pulun konusuna ilişkin açıklayıcı yazı ve semboller hatta resim barındırır. Yani sadece o pulun anısına hazırlanmış ve o pula özel tasarlanmış bir damgadır. Bu damgalar pulun emisyon tarihinde, sadece o pula ve bir güne mahsus kullanılır ve sonra imhâ edilir. Başka bir pula kesinlikle tatbik edilmez.

Normal Posta Damgası ile İlk Gün Zarfı

İlk gün zarfları normal posta damgası ile de hazırlanabilir. Çünkü aslolan, pulun zarf üzerinde, tedavüle girdiği tarihli damgayı taşıyor olmasıdır. Bu bakımdan normal posta damgasıyla postadan geçirilmiş zarflar da aynı işlevi görecektir. Çünkü pula özel ilk gün damgasını hazırlama yetkisine sahip olan posta idaresi tedavüle yeni çıkan pul ya da pullara ilişkin bir ilk gün damgası tertip etmemiş olabilir; şu durumda koleksiyoner ilk gün damgalı zarfını, kendi hazırlamış olduğu zarfın üzerine normal posta damgası vurdurmak suretiyle gerçekleştirmiş olacaktır.[3] Bu tip zarflar kişisel çabalarla hazırlandığı için genellikle sayıca az ve bundan ötürü daha kıymetli olur. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki pula ilişkin ilk gün damgası hazırlanmış olsa dahi, koleksiyoner bu özel olarak hazırlanmış ilk gün damgası yerine normal posta damgası ile de kendi ilk gün zarfını yapabilir. Bunun temel nedeni, ilk gün zarflarının pulun gerçek postada kullanımı dışında sadece sembolik bir özellik taşıyor olması ve koleksiyonerin koleksiyonuna gerçekten postadan geçmiş bir zarfı koymayı istemesidir. Bu uygulamanın posta idaresinin hazırladığı ilk gün damgası ile yapılması da mümkündür ancak ilk gün damgaları sadece belirli bir şehir ve belirli postanelerde uygulanmaktadır. Koleksiyonerin bu şehre gitmesi mümkün olmadığı için bulunduğu yerdeki postaneden kendi hazırladığı pullu zarfa normal posta damgası ile ilk gün damgasını vurdurabilir ve zarfı posta yolu ile kendine veya bir yakınına gönderir. Bu tip zarfların taahhütlü gönderilmesi daha uygundur. Çünkü taahhütlü giden zarfın arka veya ön yüzüne varış yeri damgası vurulma zorunluluğu vardır. Böylece taahhütlü olarak gönderilen zarfın gerçekten postadan geçtiği belgelenmiş olur. Şu durumda koleksiyoner hem ilk gün damgası taşıyan, hem de pulun postadan geçmiş hâlini gösteren bir filatelik ürünü koleksiyonuna eklemiş olur. Bu tip bir uygulama posta idaresi veya pul tüccarı tarafından hazırlanmış ilk gün zarfından daha değerlidir. Hem emek vardır, hem de pulun gerçek işlevi olan posta kullanımını yansıtır. Aristoteles’in Nikomakhos’a Etik adlı eserinde belirttiği üzere “bir şeyin iyisi kendi işlevini yerine getirendir”[4].  Bu insan ve eşya da dâhil olmak üzere varolan her şey için geçerlidir. Şu hâlde pul için de “iyi olan” işlevini yerine getirenidir, yani zarf üzerinde postadan geçenidir. Bu bakımdan postadan geçmiş pullu bir zarf, bilhassa ilk gün damgası kullanılarak postadan geçen bir zarf, filatelik numuneler içinde en nadide olanıdır. Tabiî burada asıl dikkat edilmesi gereken husus, zarf üzerindeki pulların posta tarifesine uygun olması gerektiğidir. Eğer gönderilen postanın tarifesi 3,00 TL, fakat zarf üzerindeki pulların nominal değeri örneğin 6.50 TL ise, bu zarf tarifeye uygun değildir ve sadece pulları postadan geçirmek için hazırlandığı açıktır. Bu durum o zarfın filatelik değerini düşüren bir husustur.

Posta İdareleri Tarafından Hazırlanan İlk Gün Zarfları

İlk gün zarflarının genel yapısına geri dönecek olursak, zarfların sol tarafında ilgili olduğu pulların anısını yansıtan resim (1), sağ üst tarafında ise damganın uygulanacağı pullar yer alır (2). İlk gün damgasının biri pulların üzerine gelecek şekilde (3), ikincisinin ise ortada kalan boşluğa yani açığa vurulması uygundur (4). Ayrıca zarfın üzerinde pulun tedavüle çıktığı tarih, konusu ve ilk gün şehrine ilişkin ibareler (5) kimi zaman da zarfın arka yüzünde ilk gün zarflarından kaç adet basıldığı yani tirajı belirtilir. İlk gün zarfının tirajının zarf üzerinde belirtilmesi ülkemizde son yıllarda yapılan bir uygulamadır. Tabiî bu tiraj sadece Posta İdaremizin hazırlamış olduğu ilk gün zarfının sayısını yansıtır.

İlk Gün Zarfları Nasıl Korunmalı?

İlk gün zarflarının korunması için tıpkı pullar gibi koruyucu kılıflar kullanılmalıdır, aksi durumda açıkta duran zarflar zaman içerisinde havayla olan temastan ötürü gerçek rengini, parlaklığını kaybedecek ve sararacaktır. Bu kılıflar biraz maliyetli olsa da zarfların korunması ve düzgün bir şekilde saklanıp sergilenebilmesi için gereklidir. Ancak elimizdeki stok/ fazla zarfların tamamını bu şekilde saklamak, hem yüksek maliyetli hem de fazlaca yer tutacağı için mümkün olmayabilir. Şu durumda zarfların havayla ve nemle olan temasını kesebilecek basit yöntemler bulunabilir. Bunlardan en düşük maliyetli olanı -pek tasvip edilmemekle birlikte- ilk gün zarflarının naylon poşet koruyucular içinde tutulması olabilir. Naylon poşetin sakıncası içerdiği kimyasallar sebebiyle zarfı bozabilme ihtimâlidir. Ancak çok pahalı olmayan fazla zarflar için böyle bir yöntem tercih edilebilir. Çünkü zarfın kendisinden daha pahalı olan filatelik koruyucu malzemeleri kullanmak çok yüksek bir maliyete yol açacaktır.

Son söz: Havayla ve nemle temas eden her şey bozulur, bu bakımdan koleksiyonların mutlaka havayla olan irtibatının kesilmesi gerekir.

________________________________

Dipnotlar

[1] Böyle bir tanım için bkz. http://ptt.gov.tr/ptt/#!ptt_filateli_sozlugu (Erişim tarihi 02.01.2017)
[2] ARIKAN, Kamer İlk Gün Zarfları F.D.C. Kataloğu 1968-1969, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul:1968, sf.6.
[3]   İsfila Kataloğu özel bir ilk gün damgası hazırlanmış zarfları FDC, özel damga olmadığı için emisyon tarihinde normal posta damgası ile iptal edilmiş zarfları FDC-P olarak belirtmektedir. Şu durumda yanında FDC-P yazan zarflar, o güne mahsus ilk gün damgası olmayan pullar için hazırlanmış zarfları ifade etmektedir.
[4]   Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, 1097a22.