Koleksiyon Odası

Bir konu toplumda ne kadar ilgi görürse, o konu hakkında mizahî yazı ve karikatür sayısı da o derece fazla olur. Filateli ve koleksiyonculuk ülkemizde çok yaygın olmadığı için bu konuda yeterli bir arşiv maalesef bulunmamaktadır. Eski filatelik dergi ve mecmualarda dahi işin mizahî kısmına fazlaca temas edilmediği görülmektedir.

Bu açığı kapatmak amacıyla ulaşabildiklerimizi bu yazı altında derlemeyi düşündük; aslında bizi buna sevk eden “Türk Pulları Dergisi”nin 1978 yılına ait bir sayısında rastladığımız yazı idi. Derginin 151-152’inci sayısında Sayın Murat Demirocak tarafından kaleme alınmış “Filatelik Espriler” başlıklı yazı ilgi çekici bir denemedir. Bu yazının ardından filatelik mecmualarda geniş bir arşiv taraması yapmamıza rağmen birkaç komik hikâye ve fıkra haricinde hiçbir mizahî içeriğe rastlamadık.

Peki ne yaptık? Aramamızı internete taşıyarak dış kaynaklı bir arşiv taramasına giriştik fakat gördük ki, orada da filatelik mizah tahminimizin altında bir seviyede ya da biz o kadarına ulaşabildik. Ancak şunu biliyoruz ki filateli ve koleksiyona olan ilgi, yurt dışında bize kıyasla çok daha yaygın; o zaman şöyle bir mizahî neticeye ulaştık: “Filatelistlerin (ve koleksiyoncuların) mizahî yönü biraz zayıf.” Ya da “Karikatüristler filateli ile ilgilenmiyorlar”

Meselenin mizahî yönünü bir kenara bırakıp filatelinin mizahî boyutuna geri dönecek olursak: Aşağıda ilk olarak Sayın Demirocak’ın yazısında yer alan filatelik espriler, ardından da filateli ve koleksiyonculukla ilgili karikatürlere yer verdik. Esasen burada bir ayrım da yapmamız gerekiyordu, fıkra veya benzeri mizahî yazılara mı ağırlık vermeliydik yoksa karikatürlere mi? Ya da ikisini dengelememiz mi gerekiyordu? İşin özü, elimizde ne varsa onları sunduk. Lâkin karikatür kısmının daha çok ilgimizi çektiğini belirtmemiz gerekiyor.

Mizah anlayışı her toplumun kendi kültürünü yansıtır, toplumların kültürel yapıları ve bu yapıyı etkileyen diğer tüm sosyal değişkenler her ulusta farklı olduğu için, mizah anlayışı da ulustan ulusa farklılık gösterecektir (Nesin, 2002, 62-63). Hatta mizah anlayışının aynı kültür içinde dahi yıllar itibariyle değişim göstereceği gerçeğini göz ardı etmemek gerekir (Morreall, 1997, 91). Tamamına yakını yabancı çizerlere ait olan, kimileri çok uzun yıllar önce çizilmiş karikatürlere ve geçmiş yıllara ait mizahî yazılara biraz da bu gözle bakılması gerektiğini düşünmekteyiz.

Aşağıdaki derlemede yer alanlar kimilerine komik gelmeyebilir; belki yavan dahi bulunabilir fakat asıl amacımız bu konuda bir literatür taraması yapmaktı ve biz bunu yaparken çok güldük.

Filatelik Tekerlemeler

Karikatürler

Karikatürün amacı kimi zaman kusurları, kimi zaman ise gerçeği abartıp gülümsetmektir, bu bakımdan ne doğruluk iddiası taşır, ne de ispat yükümlülüğü vardır. O sadeliği ve kolay anlaşılır haliyle bizleri gülümsetirken düşünmeye sevk eder (Şahin, 2019).

Yazımızın bu kısmında filateli ve koleksiyonculuğu konu edinen karikatürleri ele alacağız. Filateli dışındaki diğer mizah dergilerini tarama şansımız olmadı fakat Türk filateli dergilerinde geniş bir tarama yaptık, rastlayabildiğimiz karikatür sayısı sadece iki taneydi, onlar da zaten yabancı çizerlere aitti. İnternette yaptığımız taramada ise bulduğumuz karikatürleri tek tek inceleyip sayıca önemli bir kısmına aşağıda yer verdik. Taramayı İngilizce dilinde yaptığımız için diğer dillerde yazılmış karikatürleri göz ardı ettik. Karikatürler tarafımızca tercüme edilmiştir.

Tesbit edebildiğimiz ölçüde yabancı karikatürlerde temas edilen konular genellikle şunlardır:

• Posta tarife değişiklikleri karşısında değeri aşınmayan “forever stamps” adı verilen pullar.
• Genç neslin pul ve filateliye olan ilgisizliği.
• Bayanların pula ve pulculuğa olan bakışlarının hicvedilmesi.
• Küçük çocukların sakarlıkları neticesinde ortaya çıkan komik anlar
• Elektronik iletişimin gelişimi ve filateli
• Basımı oldukça abartıya kaçan Christmas (Noel) pulları.
• ve tabiî bu işin olmazsa olmazı: pul koleksiyoncularının filateliye olan düşkünlükleri.

Sıkıcı olmaması için karikatürleri konulara göre tasnif edip sıralamak yerine karışık bir şekilde sunmayı tercih ettik.  

Bir kadın Noel (Christmas) kartlarında kullanmak amacıyla tebrik pulları satın almak için postaneye gider. Memura “50 tane Noel tebrik pulu alabilir miyim?” der.
Memur sorar “Hangi mezhep?”
“Aman Tanrım” der kadın, “Bu noktaya mı geldik yani? O zaman 6 tane Babtist, 12 tane Metodist ve 32 tane Katolik olsun lütfen.”

Antiques Roadshow 1979 yılından beri BBC tarafından yayınlanan bir İngiliz televizyon programıdır. Programın formatı insanların evlerinden getirdikleri antika eşyaların ekspertizler tarafından incelenip değer biçilmesine dayanır ve tabiî devamında insanlar bu antika eşyaları satar ve zengin olurlar. Bu programın aslına uygun benzerleri ABD ve Kanada dahil pek çok ülkede yayınlanmaktadır (https://en.wikipedia.org/wiki/Antiques_Roadshow ayrıca bkz. https://www.youtube.com/watch?v=4gIXSzflU7I)

Karikatürün ne olduğu konusunda kimi ünlü mizahçılar ve hiciv ustaları şu yorumları yapmışlardır:
• “Bugünkü durumuyla ‘çizgiyle mizah’ yapma sanatıdır.” (Turhan Selçuk)
• “Karikatür, tılsımlı bir sanattır.” (Çetin Altan)
• “Toplumsal yapıyla değişen ve işlevler yüklenen bir sanattır.” (Atilla Kanbir)
• “Benim için karikatür her şeyden önce iyiyi, doğruyu, güzeli savunmada bir araçtır. Bir savaşım aracı…” (Mustafa Doğruer)
• “Karikatürün içtimai silah olarak yazıdan, şiirden ve resimden daha kuvvetli olduğu bir gerçektir. Büyük halk kitlelerine hitap etmek isteyenler için karikatürün en kısa yol olduğu bilinmektedir.” (Abidin Dino) (Kar, 1999, 19-22’den aktaran Özocak, 2011, 264).

Fıkralar

— Kuzum kardeşim, inan ki çok merak ediyorum, kocan ile çok iyi anlaştığını da biliyorum. Kendisiyle nasıl ve nerede tanıştın?
— Sorma canım, pul dergilerinden birinde pul değiştirmek isteyenlerin arasında önce adresini gördüm, sonra pullarımızı değiştirdik, daha sonra da kalplerimizi… İşte böyle oldu. (Kaptanoğlu, 1977, 31)

***

— Neden pul biriktiriyorsun?
— Değerli olduğu için.
— Neden değerli?
— İnsanlar biriktirdiği için. (Bu aslında yabancı bir karikatür idi fakat o karikatürü google’da defalarca aramamıza rağmen tekrar bulamadığımız için fıkralaştırarak buraya almayı uygun gördük).

***

“Evlat, pul koleksiyonculuğu hayat gibidir. Uzun zaman önce eğlenceli olmaktan çıktı”. — Homer Simpson (The Simpsons)

***

Utangaç bir delikanlı partideki güzel bir kızla konuşmaya başlar. Bir süre sonra cesaretini toplayarak ona çok güzel olduğunu söyler ve kendisiyle eve gelip pul koleksiyonuna bakmak isteyip istemediğini sorar …
Genç kız cevaplar: “Filateli ile hiç bir yere varamazsın!”

***

— New York’ta yaşayan İtalyanların çoğunun isminin neden Tony olduğunu biliyor musun?
— Hayır. Neden?
— Yıllar evvel onları Amerika’ya gönderirken alınlarına To:NY damgası vurdular o yüzden.

Kaynaklar

Demirocak, M. (1978). Filatelik Espriler, Türk Pulları Haberler Dergisi, Yıl: 20, Sayı: 151-152, s. 37.

Kaptanoğlu, S. (1977). Biraz da Şaka, Türk Pulları Haberler Dergisi, Yıl: 18, Sayı: 136-137, s. 31.

Morreal, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak, İris Yayıncılık, İstanbul.

Nesin, A. (2002). Mizah = Gülmece, Gülmenin Kitabı, YGS Yayınları, İstanbul, ss. 43-80.

Özocak, G. (2011). Türkiye’de Siyasi İktidarın Mizahla İmtihanı: İfade Özgürlüğü ve Karikatür. TBB Dergisi, ss.259-294. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2011-94-710 Erişim tarihi: (10/01/2021)

Poroy, S. (2015). http://www.cumhuriyet.com.tr/cizerler/semih-poroy/harbi-225443 Erişim tarihi: (11/01/2021)

Şahin, Z. B. (2019). Karikatür ve İfade Özgürlüğü, OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(17), 2208-2244. DOI: 10.26466/opus.515034 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/657445 Erişim tarihi: (08/01/2021)

Yeni Koleksiyon Filateli-Nümismatik Dergisi. (1980). Ocak, Sayı: 8, s. 53.

Yeni Koleksiyon Filateli-Nümismatik Dergisi. (1978) Ekim-Kasım, Sayı: 1, s. 27.

https://stampbears.net/thread/4972/philatelic-cartoons-jokes (Erişim tarihi: 10/01/2021)

https://en.wikipedia.org/wiki/Antiques_Roadshow (Erişim tarihi: 08/01/2021)

https://www.youtube.com/watch?v=4gIXSzflU7I (Erişim tarihi: 08/01/2021)

https://www.stampboards.com/viewtopic.php?f=11&t=24629&start=50 (Erişim tarihi: 08/01/2021)

https://www.sutas.com.tr/tr/medya/karikaturler/gunun-karikaturu-8289 https://www.sutas.com.tr/tr/medya/karikaturler/gunun-sutas-karikaturu-998 (Erişim tarihi: 10/01/2021)

https://www.facebook.com/Philatelyclub1922/ (Erişim tarihi: 10/01/2021)

https://upjoke.com/stamp-jokes (Erişim tarihi: 12/01/2021)