Makale, Yazı ve İncelemeler

Damgasız pullarımızı nasıl korumalı ve saklamalıyız?

Pulları üç kategoride değerlendirmek gerekir: Damgasız, damgalı ve zamksız (yıkanmış) pullar.

Damgasız pul: Posta işlemlerinde kullanılmamış diğer bir deyişle damga yememiş, posta idaresinin pulu tedavül ettiği şekilde koleksiyona katılmak suretiyle korunup saklanmış birinci şua pullara damgasız pul adı verilir.

Damgalı pul: Postada işlem görmüş ve zarfın suda yıkanması suretiyle yapışık olduğu zarftan ayrılmış, üzerinde posta damgası taşıyan pullara damgalı pul adı verilir. Bazı istisnaî pullar haricinde damgasız pullar damgalı olanlardan daha kıymetlidir.

Zamksız (yıkanmış) pul: Postada işlem görmemiş fakat zamkı kirlenmiş, bozulmuş veya lekelenmiş olan pullar bu kusurlarının giderilmesi için temizlenmek amacıyla yıkanırlar. Bu pulların değeri damgalı pulun dahi altındadır. Çünkü pul özelliğinden çok şey kaybetmiştir. Ne zamklıdır ne de postada işlem görmüştür. Kataloglarda bu tip pullara istisnaî haller dışında değer biçilmez.

Damgasız olarak adlandırılan birinci kalite pulların özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
1- Posta işlemlerinde kullanılmamış olmalı (posta damgası vurulmamış olmalı)
2- Pulun arkasındaki zamk bozulmadan korunmuş olmalı
3- Pulun dış çevresinde yer alan danteller eksiksiz ve düzgün olmalı
4- Pulun kâğıdında ve renklerinde incelme, aşınma, yıpranma, katlanma ve leke olmamalı

Pullarımız eğer bu özellikleri taşımıyorlarsa, damgasız pul olarak tanımlanmaz.

Zamkı bozulmuş olan pullar zamksız yani yıkanmış pul olarak değerlenir.

Son iki özelliğe sahip olmayan pulların ise filatelik değerlerinin ortadan kalkacağını unutmamak gerekir. Bu özellikler damgalı ve zamksız pullar için de geçerlidir. Onlar artık sadece renkli birer kâğıt parçasından ibarettir.

Özellikle damgasız pullarımızı korumak için şu hususlara dikkat etmeliyiz:

1-Pul severin eli maşasıdır
Pullarımızı asla elle tutmamalıyız, çünkü elimizin teri ve kiri pulların arkasındaki zamkı bozar ve kirli parmak izi ve benzeri lekeler meydana gelmesine yol açar. Zamkı bozulan pul diğer tüm özellikleri ile mükemmel olsa da damgasız statüsünde değerlendirilmez. Bu yüzden pullarımızı pul maşası (cımbız) ile tutmamız gerekir.

Pul maşası alırken ucu ince olanları tercih etmeliyiz. Pulu maşa ile bulunduğu yerden alırken, pulun çevresini saran dantellerin bozulmaması için maşaların uçları mümkün mertebe pulu kolaylıkla kavrayacak türden olmalıdır. Bu da ancak ince uçlu maşalar yoluyla sağlanır.

Burada bir yanlış anlaşılmanın önüne geçmek için ince uçlu maşadan kastedilen şeyin ne olduğunun açıklanması gerektiğini düşünüyoruz. İnce uçlu maşadan kasıt sivri uçlu maşa değildir. İnce uç, maşada olması gereken bir özelliktir. Sivri uçlu maşa ise bir maşa tipidir. Pul maşaları çeşitli türlerde olabilir, genellikle 5 tiptir, bunlar: kaşık maşa, sivri uçlu maşa, yuvarlak uçlu maşa, kürek maşa ve açılı kürek maşadır. Seçimimiz hangi türden olursa olsun ucunun ince ve pürüzsüz olması gerekir. Eğer maşanın ucu ince olmazsa pulu alırken maşanın alt ucunun pul ile defter arasına girmesi sırasında, maşa o dar aralıktan rahatlıkla geçemeyeceği için pulun dantellerine hasar verir. Eğer maşa pürüzsüz değilse yani çapak varsa, maşa pulu keser ya da aşındırır.

Pulun temiz kalmasına yönelik hassasiyetimiz çok yüksek olmalıdır. Öylesine ki, pullarımızla ilgilenirken aldığımız nefese dahi dikkat etmek zorundayız. Onu kundaktaki bir bebek gibi düşünmeliyiz. Öksürük, aksırık yoluyla ağzımızdan çıkacak bir tükürük zerresinin pulu bozacağını unutmamalıyız.

2-Pulların pul albümlerinde saklanması gerekir
Pulu her türlü dış etkiden korumalıyız. Pullarda meydana gelebilecek bozulmaları önlemenin en sağlıklı yolu bir pul albümü edinip pulları bu albümler içinde saklamak, onları gelişigüzel korumaya çalışmamaktır.

Pul albümü alınırken kalitelisi seçilmelidir. Çeşitli, iyi markalar mevcuttur ama genellikle koleksiyonerlerin tercih ettiği Leuchtturm marka albümlerdir. Leuchtturm marka ürünler yaygın dağıtım ağına sahip olduğu için nitelikli pul albümleri içinde ulaşılması en kolay olanların başında gelmektedir. Nitelikli albümler biraz pahalı olmakla beraber, alınacak 32 yapraklı (64 sayfalı) bir albüm 30-35 yıllık bir döneme ilişkin pulları içinde rahatlıkla barındırabilecek hacme sahiptir.

Pulları albüme yerleştirirken de çok dikkatli olmalıyız. Pulu sayfa üzerinde barındıran şeffaf şeritlere yerleştirirken özensiz davranır ve zorlarsak pulun dantellerinin kırılmasına veya aşınmasına yol açarız.

Pulların albüme yerleştirilmesi sırasında dikkat edilecek hususlar şunlardır:
Pulu albüme yerleştirirken en sağlıklı yol, şeffaf şeritleri maşa yardımıyla çok hafifçe aralayıp, önceden defterin sayfası üzerinde bıraktığımız pulu kuru elimizle, ön yüzünden (zamk kısmına el değmemeli) fazlaca bastırmadan araladığımız kısma doğru ittirmek ve yine maşa yardımıyla pulu düzeltmektir. Bu düzeltme işlemini yaparken pulu şeridin diplerine doğru çok fazla ilerletmemek gerekir. Aksi hâlde pulun alt kısmındaki dantellerin kırılmasına yol açarız.

3-Pulu rutubetli ortamlardan korumalıyız
Rutubet pulun baş düşmanıdır. Rutubetli ortamlarda bulunan pullarda zaman içinde sandık (lekesine) küfüne benzer sararmalar yaşanır. Bu pulların hiç bir filatelik değeri yoktur. Pulu rutubetten korumanın yolu onun havayla olan temasının kesilmesi ile sağlanır. Pul albümleri veya pul klasörleri eğer gerekli özeni gösterirsek bunu başarmada yeterli olabilir. Ama nemli bir ülkede yaşadığımızı unutmayın.

Pulu rutubetten korumanın en uygun yolu şeffaf pul koruyucuları kullanmaktır. Kıymetli olduğunu bildiğiniz pullarınızı havid olarak bilinen [1] ve pul ebatlarına göre hazırlanan özel koruyucu şeffaf poşetler içinde saklayabilirsiniz. Bu küçük poşetler pulun görüntüsünü bozmak bir yana görselliğine daha yüksek keyif katar. Eğer özen duygusu çok ileri safhalara ulaşırsa bütün koleksiyonun havidlenmesi en uygun yöntemdir. Kaliteli havidlerin pulları koruma ömrü 15 ila 20 yıl arasında değişmektedir. Havidin özelliği albüm kapandığı anda pulun havayla olan temasını kesmesinden kaynaklanır. Ayrıca defterde veya diğer pullarda oluşabilecek bir sararmanın öteki pullara geçmesini engeller.

Bu tedbirlerin yanı sıra şunlara da mutlaka dikkat edilmelidir: Pul koleksiyonunuzun bulunduğu odalarda çamaşır kurutmayın, ütü yapmayın. Unutmayın nem pulu bozar.

Bunlara ilâveten pul albümlerinin ahşap dolaplarda saklanmasının çok sağlıklı bir yöntem olmadığını belirtmemiz gerekir, çünkü ahşap dolapların pulu sarartma ihtimali yüksektir. En ideal yöntem kapaklı çelik dolaplardır. Bunlardan bir tanesi onlarca pul albümünü içinde barındırabilir. Pul albümlerinin yer aldığı en alt rafın yerden en az bir karış yukarıda olmasına da özen gösterilmelidir. Pek çok kişinin hayatında en az bir kez evini su basmıştır. Bu bakımdan albümlerin zemin seviyesinden yüksekte olması gerekir. Eğer pulların saklandığı dolap kapaksız ise en alt rafa pul albümlerinin konulmamasında fayda vardır, çünkü yer seviyesine yakın olan raflar çok toz tutar.

4-Pul albümlerinin seçimi

Damgasız pullar için asla ikinci el pul albümü kullanılmaması gerekir. Çünkü o albümün daha evvel hangi nitelikte pulları barındırdığını bilmiyoruz. Albüm içinde sararmış pullar yer aldıysa ve hastalık deftere bulaşmış ise bu hastalığın pullarımıza sirayet etmesine yol açarız. Benzer  şekilde bu albüm içinde evvelce damgalı pullar yer aldıysa koleksiyonumuzu riske atmış oluruz.

Şunu unutmamak gerekir, temiz ve sağlıklı olan şeyler ile, kirli ve bulaşıcı hastalık taşıyan şeyler aynı ortamda bulundurulmaz. Sararmış pul hastalık taşıyan puldur. Damgalı pul ise kirli ve muhtemel ki mikrop taşır. Damgalı pulu para gibi düşünmek gerekir. Elden ele geçen bir para ne kadar kirli ise damgalı pul da aynı derecede kirlidir. Bu yüzden damgalı pullarla damgasız pullar aynı albümde saklanmaz, evvelce damgalı pul konulmuş olan bir albüme damgasız pul asla konulmaz. Bundan ötürüdür ki, satın alınan ikinci el albümlere pek güvenmemek gerekir. Fakat eğer damgalı pul koleksiyonu yapıyorsak bunun için yeni albüm almak fuzulî bir maliyet olacaktır. Damgalı pullar için en ideal yöntem ikinci el albüm kullanmaktır.

5-Pul albümleri dik durmalıdır
Pulları albüme yerleştirdikten sonra, içindeki pulların bozulmaması için albümlerin dikkatli ve özenli muhafaza edilmesi gerekir. Pul albümlerini mümkünse kapalı çelik dolaplarda saklayın, mümkün olduğu ölçüde rutubetin ulaşmayacağı yerlerde bulundurun. En önemlisi pul albümlerini kesinlikle birbirinin üstüne gelecek şekilde sıralamayın, üst üste binen ağırlıklar neticesinde pullar ezilir ve zamklı kısmın albüme yapışma riski çok artar.

Pulları ezilmeden korumak için, albümlere kitaplara gösterdiğimiz özeni göstermeliyiz ve onları raflarda dik duracak şekilde saklamalıyız.

Bunun yanı sıra, pulları ister havid içinde barındıralım ister havidsiz, pul albümlerinin belirli aralıklarla (örn. ayda bir kez) havalandırılması gerekir. Aksi durum pulların veya havidlerin albüme yapışmasına neden olabilir. Albümleri havalandırmak çok basit bir işlemdir. Sayfaları dikkatli bir şekilde teker teker açmak yeterlidir.

Pulları havadaki rutubetten korumaya çalışıyoruz ve bunun için havayla olan temasını mümkün mertebe kesmemiz ya da azaltmamız şart; ama pulların albüme yapışmasını önlemek için de belirli aralıklarla havalandırılması gerekir. Pullarımız eğer havid içinde korunuyorsa, pul albümlerini havalandırmak havidlerin albüme yapışmasını önleyici bir etkiye sahip olur.

Yukarıdaki açıklamalarımızla ilişkili olarak şu ayrıntılara da dikkat edilmesi gerekir.
1-Damgasız pulların saklandığı pul albümünde bir sararma, küçücük bir sarı leke görülürse o albümün hemen terk edilmesi gerekir, aksi hâlde bu sandık lekesi adı verilen küf bütün defteri ve tabiî pulları sarar. Bu tip defterler damgalı pulların kullanımına yönlendirilebilir.
2-Eğer koleksiyonda yer alan pulların birinde dahi sararma varsa önce albüme ardından diğer pullara bulaştırmaması için bu pulun albümden çıkartılması gerekir. Havid kullanımı bu riski tamamen önler. Her pul kendi kişisel korumasını gerçekleştirir. Bu bakımdan bilhassa kıymetli pullarımızın havid içinde saklanması çok önemli bir ayrıntıdır.
3-Pullar albümde dantelleri birbirlerine temas edecek şekilde, çok yakın durmamalıdır, bu durum birbirine sürtünen dantellerin yıpranmasına yol açar. Pulun dantellerinin eksik ya da kırık olmasının pulun filatelik özelliğini ortadan kaldıracağı unutulmamalıdır.
4-Pulların sık sık yerlerinin değiştirilmemesi gerekir, bu durum pulların yıpranmasına yol açar.
5-Damgalı pullar ile damgasız pullar aynı albümde saklanmamalıdır.

Damgasız pulun kalitesindeki ölçütünüz, pulun postahaneden alındığı günkü temizliğini koruması olmalıdır.

________________________________

Dipnotlar

[1] Pul koruyucu şeffaf kılıfların çeşitli markaları mevcuttur, bunlar içinde en yaygın olan marka lighthouse firmasının “hawid” markalı ürünleridir. En yaygın ve en bilinen marka hawid olduğu için ülkemizde bu pul koruyucu şeffaf kılıflar havid olarak adlandırılagelmiştir. Halbuki “hawid” bu ürüne ilişkin bir markadır. Ancak çok yerleşik bir kullanım olduğu için biz de bu filatelik malzemeyi yazımız içinde havid olarak adlandıracağız.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.